23 Geografia historyczna starożytnej Mezopotamii

Akad, Akkad, Agade, Akade, Akkade – starożytne miasto w Mezopotamii, stolica imperium akadyjskiego za czasów panowania Sargona Wielkiego i jego następców; nierozpoznane archeologicznie.

Bit-Adini – starożytne aramejskie państewko w północnej Mezopotamii, położone nad środkowym Eufratem, w regionie pomiędzy rzekami Eufrat i Balich, ale obejmujące również część terytoriów na zachód od Eufratu, w północno-wschodniej Syrii.

Bit-Bahiani – starożytne aramejskie państewko w północnej Mezopotamii, położone w dolinie rzeki Chabur. Jego stolicą była Guzana.

Bit-Halupe – starożytne aramejskie państewko plemienne w północnej Mezopotamii, położone wewnątrz trójkątnego obszaru utworzonego przez zbieg rzeki Chabur z rzeką Eufrat. Było jednym z czterech aramejskich państewek z którymi graniczyła od zachodu Asyria na przełomie II i I tys. p.n.e.. Do IX wieku p.n.e. wszystkie one zostały przez Asyrię podbite.

Bit-Zamani – starożytne aramejskie państewko w północnej Mezopotamii, położone na północny wschód od gór Kasziari i na północ od innego aramejskiego państewka Bit-Bahiani. Stolicą Bit-Zamani było miasto Amidu.

Dżamdat Nasr – miasto w Iraku, leżące 75 kilometrów na południe od Bagdadu. Znajdują się w nim ruiny starożytnego miasta, które naukowcy najczęściej identyfikują jako Kidnun. Odkryto w nim ruiny dużej budowli na planie prostokąta oraz pozostałości osiedla z okresu predynastycznego

Eufrat to obok Tygrysu jedna z dwóch największych rzek Mezopotamii. Nazwa „Eufrat” ma korzenie w języku akadyjskim, w którym określano ją mianem Purattu, w perskiej wersji Ufrattu, co oznaczało „dobro”, a z kolei z perskiej formy pochodzi nazwa grecka Euphrates.

Gambulu – jedno z ważniejszych plemion aramejskich zamieszkujących w południowej Babilonii, w rejonie na wschód od rzeki Tygrys, w pobliżu granicy z Elamem. Po raz pierwszy Gambulu wymieniani są w inskrypcjach asyryjskiego króla Sargona II, który w 710 r. p.n.e. poprowadził przeciwko nim jedną ze swych wypraw wojennych. Pojawiają się również często w tekstach jego następców: Sennacheryba, Asarhaddona i Aszurbanipala. Nazwa Gambulu, poza nazwą plemienia, była też jednocześnie nazwą krainy, którą plemię to zamieszkiwało.

Gaugamela – w I tys. p.n.e. wioska w północnej Mezopotamii, leżąca pomiędzy rzekami Tygrys i Duży Zab, na północny zachód od Arbeli i północny wschód od Niniwy. W pobliżu tej wioski rozegrała się w roku 331 p.n.e. bitwa pod Gaugamelą, w której Aleksander Wielki odniósł zwycięstwo nad królem perskim Dariuszem III.

Górna Mezopotamia, także Al-Dżazira – region wyżynny w północno-zachodnim Iraku, wschodniej Syrii i częściowo w południowo-wschodniej Turcji, w dorzeczu Tygrysu i Eufratu, część historycznej Mezopotamii.

Hindanu – w I tys. p.n.e. miasto i państwo w Mezopotamii, nad środkowym biegiem Eufratu, położone pomiędzy Laqe na północy a Suhu na południu.

Kadmuhu, Katmuhu – starożytne królestwo znane z asyryjskich źródeł z II i I tys. p.n.e., leżące w północnej Mezopotamii, we wschodnim regionie gór Kasziari, na zachód od górnego biegu rzeki Tygrys.

Karduniasz – nazwa geograficzna używana często w źródłach mezopotamskich na określenie Babilonii lub królestwa rządzonego przez królów z dynastii kasyckiej. W II tys. p.n.e. używana była głównie w tytulaturze królewskiej. Po raz pierwszy pojawia się w jednym z tytułów kasyckiego króla Kara-indasza, a następnie w tytulaturze wielu późniejszych królów kasyckich, szczególnie w korespondencji międzynarodowej. Począwszy od Tukulti-Ninurty I królowie asyryjscy sprawujący kontrolę nad Babilonią również używali czasem tego określenia w swej tytulaturze. Po upadku dynastii kasyckiej spotykane jest ono głównie w inskrypcjach asyryjskich, gdzie zdaje się oznaczać po prostu Babilonię. Karduniasz jest najprawdopodobniej słowem pochodzącym z języka kasyckiego, ale jego znaczenie pozostaje nieznane.

Ktezyfon – starożytne miasto na północno-wschodnim brzegu Tygrysu, u ujścia Dijali, naprzeciwko Seleucji, około 30 km od Bagdadu. Był niegdyś zimową stolicą imperium partyjskiego i seleuckiego, opuszczone po przeniesieniu stolicy przez Arabów do Bagdadu w VII wieku.

Laqe – kraina nad środkowym biegiem Eufratu, obejmująca obszar u ujścia rzeki Chabur do Eufratu i tereny leżące na południe od niego. Od północy graniczyła z państewkiem Bit-Halupe, a od południa z państewkiem Hindanu, które oddzielało je od krainy Suhu. Jej ludność stanowiła mieszanka grup plemion aramejskich i arabskich. Laqe stanowiło luźną federacją niewielkich państewek plemiennych rządzonych przez niezależnych szejków i nigdy nie zostało zjednoczone pod rządami jednego władcy.

Mari – miasto starożytne w północnej Mezopotamii nad Eufratem. Od III tysiąclecia p.n.e. ważny ośrodek polityczny i handlowy na szlaku północna Mezopotamia – północna Syria. Okresowo pod władzą Sumerów, Akadów, Asyryjczyków. Największego znaczenia nabrało Mari pod rządami Amorytów na przełomie XIX/XVIII w. p.n.e. Zdobyte około 1757 r. p.n.e. przez Hammurabiego, stopniowo popadało w ruinę. Obecnie stanowisko archeologiczne Tall Hariri w Syrii.

Nuzi – starożytne miasto w Mezopotamii, położone blisko rzeki Tygrys. Obecnie stanowisko Jurghan Tabba w Iraku.

Seleucja nad Tygrysem – starożytne miasto, założone przez Seleukosa I Nikatora ok. 312-310 p.n.e. w miejscu niewielkiej osady nieopodal Babilonu i zaludnione w znacznej części jego kosztem, miało pełnić funkcję stolicy państwa Seleukosa. Obecnie stanowisko archeologiczne Tall Umar w Iraku.

Subartu, Szubartu, Subir – w źródłach mezopotamskich nazwa obszaru w północnej Mezopotamii, którego granice, przynależność polityczna i skład etniczny zmieniały się wraz z upływem czasu. Pod względem geograficznym nazwa ta odnosić się mogła do całej północnej Mezopotamii bądź też tylko do jej części, Podobnie pod względem historycznym mogła być ona nazwą krainy bądż nazwą państwa. Często też znaczenie tego słowa zależało od perspektywy osób które go używały, np. dla mieszkańców południowej Mezopotamii Subartyjczykami mogli być po prostu mieszkańcy północnej Mezopotamii. Mieszkańców Subartu w języku akadyjskim nazywano šubarû, a w języku sumeryjskim subar lub šubur.

Suhu, Suhum – kraina nad środkowym biegiem Eufratu, na południe od Mari. Jej znane dzieje obejmują okres od środkowej epoki brązu do epoki żelaza.

Tell Leilan – duże stanowisko archeologiczne w północno-wschodniej Syrii ze śladami osadnictwa od V do II tys. p.n.e. W III tys. p.n.e. istniało tu miasto Szechna. Ok. 1800 r. p.n.e. asyryjski król Szamszi-Adad I zmienił nazwę miasta na Szubat-Enlil i uczynił je stolicą swego państwa w północnej Mezopotamii. Miasto opustoszało ok. 1700 r. p.n.e.

Terqa – starożytne miasto w północnej Mezopotamii, identyfikowane z obecnym stanowiskiem Tell Ashara w Syrii położonym nad środkowym Eufratem ok. 80 kilometrów od obecnej granicy z Irakiem.

Tuttul – starożytne miasto w północnej Mezopotamii, obecnie stanowisko archeologiczne Tell Bi'a w północnej Syrii, w pobliżu miasta Ar-Rakka, u ujścia rzeki Balich do Eufratu.