19 NKWD

Poligon strzelecki NKWD w Butowie – poligon strzelecki Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ZSRR w Butowie pod Moskwą. Wraz z Kommunarką stanowił miejsce masowych egzekucji dokonywanych przez NKWD. Potocznie nazywany „Rosyjską Golgotą”.

Czornyj woron – potoczna, powszechnie stosowana nazwa radzieckiej karetki więziennej do przewozu aresztowanych, mającej postać autobusu czarnej barwy, podzielonego na jednoosobowe celki. Środkiem biegł wąski korytarz, po którego obu stronach znajdowały się liczne, wąskie drzwiczki. Poszczególne cele były nieoświetlone i tak ciasne, że ledwo mieścił się w nich skulony człowiek. Okna zamalowywano, by więźniowie niczego nie widzieli. Wejście znajdowało się z tyłu.

Istriebitielne bataliony – radziecka pomocnicza formacja paramilitarna z okresu II wojny światowej w strukturze NKWD, formowana z ludności cywilnej przez wojskowe komendy uzupełnień (wojenkomaty) Armii Czerwonej. W 1942 r. Istriebitielne bataliony weszły w skład regularnych frontowych dywizji NKWD.

Kommunarka – obiekt specjalny NKWD, obecnie cmentarz prawosławny położony na 24 kilometrze szosy kałuskiej w nowomoskiewskim okręgu administracyjnym Moskwy. Obok Butowa miejsce masowych egzekucji dokonywanych przez NKWD przez rozstrzelanie w latach 1937–1941. Rozstrzelano tu i pochowano 10–14 tys. osób. Znane są dane osobowe 4764 ofiar.

Konferencje Gestapo-NKWD – seria konferencji pomiędzy Gestapo a NKWD odbytych w latach 1939–1941, których celem była wymiana informacji i doświadczeń w zwalczaniu polskiego ruchu oporu, eliminacji polskiej inteligencji i elity przywódczej na ziemiach wcielonych do III Rzeszy oraz ZSRR po kampanii wrześniowej.

Mord w Winnicy – masowa zbrodnia dokonana przez sowiecką policję polityczną NKWD w Winnicy na Ukraińskiej SRR w latach 1937-1938, w okresie tzw. wielkiego terroru w czasach stalinowskich.

NKWD ZSRR, Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR – centralny organ państwowy (ministerstwo) wchodzący w skład Rady Komisarzy Ludowych – rządu ZSRR, istniejący pod tą nazwą w latach 1917–1946.

Notatka Szelepina – ściśle tajny dokument sporządzony 3 marca 1959 roku przez Aleksandra Szelepina, przewodniczącego KGB, adresowany do Nikity Chruszczowa, pierwszego sekretarza Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR), zawierający propozycję zniszczenia 21 857 teczek personalnych ofiar zbrodni katyńskiej, zamordowanych przez NKWD w 1940 roku, i zachowanie jedynie protokołów tzw. trójki NKWD oraz potwierdzeń wykonania decyzji trójki, mieszczących się w oddzielnej teczce.

Operacja grecka – wymierzona w Greków tzw. operacja narodowościowa NKWD realizowana w latach 1937–1950 w oparciu o szeroką interpretację Rozkazu Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych ZSRR nr 00485 z dnia 11 sierpnia 1937.

Operacja polska NKWD – wymierzona przede wszystkim w Polaków tzw. operacja narodowościowa NKWD, popełniona na rozkaz Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych ZSRR nr 00485 z dnia 11 sierpnia 1937, wydany przez ówczesnego komisarza ludowego NKWD Nikołaja Jeżowa, przeprowadzona na terytorium ZSRR w latach 1937–1938 w okresie wielkiego terroru.

Deportacja Czeczenów i Inguszów, znana również jako Aardach lub Operacja Soczewica – przymusowa deportacja całej ludności Wajnachów z Północnego Kaukazu do Azji Środkowej przeprowadzona przez władze sowieckie pomiędzy 23 lutego a 9 marca 1944 roku podczas II wojny światowej. Operacja została przeprowadzona na rozkaz ludowego komisarza spraw wewnętrznych Ławrientija Berii po zatwierdzeniu przez Józefa Stalina. Była częścią sowieckiego programu przymusowego osadnictwa i przesiedlenia ludności, który dotknął kilka milionów przedstawicieli nierosyjskich narodów i grup etnicznych Związku Sowieckiego w latach 1930–1950.

Rozkaz NKWD nr 00447 w sprawie operacji represjonowania byłych kułaków, kryminalistów oraz innych elementów antysowieckich – tajny rozkaz wydany 30 lipca 1937 przez Nikołaja Jeżowa zarządzający masową likwidację „elementów antyradzieckich”. Na jego podstawie została zrealizowana tzw. Operacja Kułacka NKWD, która – wielokrotnie przedłużana – stała się ważnym elementem wielkiego terroru.

Rozkaz NKWD Nr 00485 – rozkaz ludowego komisarza spraw wewnętrznych Nikołaja Jeżowa z 11 sierpnia 1937, będący podstawą dla szeroko zakrojonej akcji aresztowań Polaków na terenie ZSRR w latach 1937–1938. Był to wzór dla organizacji późniejszych masowych aresztowań.

Rozkaz nr 00486 NKWD instruował funkcjonariuszy aparatu nacisku o konieczności stosowania represji politycznych wobec współmałżonków wrogów ludu, zwanych także „zdrajcami Ojczyzny, członkami prawicowo-trockistowskich organizacji szpiegowsko-dywersyjnych zaliczanych – zgodnie z rozkazem nr 00447 NKWD do pierwszej i drugiej kategorii począwszy od dnia 1 sierpnia 1936”. Rozkaz został podpisany przez Nikołaja Jeżowa szefa NKWD i Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego.

Sandarmoch – uroczysko w lesie niedaleko miasta Miedwieżjegorsk w Republice Karelii w Rosji. W lipcu 1997 r. odnaleziono tam masowe groby ofiar „wielkiego terroru” z lat 1937 – 1938. Na powierzchni około 10 hektarów znaleziono 236 jam. Według archiwów w tym miejscu rozstrzelano i pochowano ponad 9500 osób 58 narodowości, w tym Polaków. Byli to więźniowie obozu na Wyspach Sołowieckich, więźniowie pracujący przy budowie Kanału Białomorsko-Bałtyckiego oraz mieszkańcy okolicznych wsi. 9 października 1937 „trójka specjalna” NKWD obwodu leningradzkiego RFSRR skazała jednym wyrokiem listę 1116 więźniów Sołowek na śmierć. Znane są nazwiska 1111 więźniów obozu sołowieckiego, którzy zostali rozstrzelani w Sandarmoch. Wśród zamordowanych było wielu wybitnych działaczy politycznych, kultury i kapłanów pochodzących ze wszystkich republik ZSRR. Operacją „oczyszczania obozu od antysowieckiego pierwiastka” kierowała trójka NKWD na obwód leningradzki: Leonid Zakowski, Władimir Garin i prokurator Borys Pozern. Podczas kolejnej fali czystek Leonid Zakowski i Borys Pozern zostali aresztowani i rozstrzelani w 1938 i 1939 r. Borys Pozern został zrehabilitowany w 1956 r.

Nikołaj Władimirowicz Skoblin – generał major Białej Armii.

Wielki terror – okres w historii ZSRR szczególnego nasilenia terroru policyjnego NKWD w latach 30. XX wieku. W efekcie zaplanowanych i zorganizowanych represji zamordowano miliony niewinnych ludzi, a także prawie wszystkich działaczy partii leninowskiej, wysokich oficerów Armii Czerwonej oraz NKWD. Za jego początek uważane jest zabójstwo Siergieja Kirowa w grudniu 1934, a koniec najczęściej datowany na 1939.

Wysiedlenie Tatarów krymskich w 1944 roku – wielka stalinowska akcja deportacyjna, zorganizowana w maju 1944 roku na Krymie. Miała być zbiorową karą dla narodu za współpracę Tatarów krymskich z Niemcami, która miała miejsce w czasie II wojny światowej.