52 Położnictwo

Położnictwo – dziedzina medycyny zajmująca się fizjologicznym okresem ciąży, porodu i połogu. Ściśle związana z ginekologią. W starożytności położnictwo opierało się wyłącznie na intuicji. Współczesne położnictwo oparte jest na podstawach naukowych, które budowano od XVI w.

Acetylocholinoesteraza, esteraza acetylocholinowa, hydrolaza acetylocholinowa, AChE – enzym rozkładający jeden z podstawowych neuroprzekaźników, acetylocholinę, na cholinę i resztę kwasu octowego.

Adaptacja główki – pojęcie z zakresu położnictwa, oznaczającego proces przystosowania się przodującej główki płodu do przejścia przez kanał rodny kobiety w trakcie porodu. Jest on możliwy dzięki przemieszczaniu się względem siebie kości czaszki w liniach niezrośniętych jeszcze szwów i odkształceniu się jeszcze miękkich w tym okresie kości czaszki.

Audiokardiometr PS-61 – urządzenie do akustycznego badania tętna i działania serca płodu skonstruowane w roku 1961 w Warszawie.

James Blundell – angielski lekarz, fizjolog, położnik-ginekolog który przeprowadził pierwszą zakończoną pomyślnie transfuzję krwi pacjentowi z krwotokiem.

Louise Bourgeois – francuska położna, oficjalna położna francuskiego dworu.

Cholestaza ciężarnych – łagodna choroba obejmująca drogi żółciowe i wątrobę, samoistnie ustępująca po rozwiązaniu ciąży schorzenie, występująca wskutek nadwrażliwości na hormony normalnie wytwarzane w czasie ciąży. Z uwagi, że największe stężenie hormonów występuje około 30. tygodnia ciąży, objawy choroby pojawiają się najczęściej właśnie w tym okresie. Częstość występowania w polskiej populacji szacuje się na 1-4%, natomiast wśród Indian andyjskich sięga 25%.

Choroba hemolityczna noworodka – choroba, u której podłoża leży reakcja immunologiczna pomiędzy przeciwciałami klasy IgG, wytwarzanymi przez matkę a antygenami krwinek płodu. Najczęściej występuje w przypadku, gdy matka z układem antygenów krwi Rh(-), uczulona na antygen D, rodzi dziecko, które ma grupę krwi Rh(+). Przyczyną tej choroby mogą być (rzadziej) niezgodności co do antygenu C układu Rh lub w układzie grupowym Kell ; w sporadycznych przypadkach również inne układy grupowe krwi, w tym AB0, przy czym objawy są wtedy znacznie bardziej łagodne.

Chwyty Leopolda – badanie palpacyjne kobiety ciężarnej, służące do oceny ułożenia płodu w macicy.I chwyt Leopolda – służy do oceny wysokości dna macicy oraz co się w nim znajduje. Wykonuje się to jednoręcznie i dwuręcznie. II chwyt Leopolda – ma na celu określenie, jaka część płodu znajduje się po obu stronach macicy czyli po której stronie grzbiet a po której części drobne płodu. III chwyt Leopolda – służy do określenia, co jest częścią przodującą i jaki jest stosunek do kanału rodnego. IV chwyt Leopolda (profesorski) – modyfikacja III chwytu Leopolda. Pozwala ocenić zstępowanie części przodującej do miednicy. V chwyt Leopolda – służy do stwierdzenia czy nie ma dysproporcji między główką a średnicą kanału rodnego w płaszczyźnie wchodu. VI chwyt Leopolda – służy do oceny stopnia przygięcia główki przez ustalenie przebiegu bruzdy szyjnej w stosunku do płaszczyzny wchodu, polega na ułożeniu palców rąk nad spojeniem łonowym prostopadle do długiej osi macicy. Odległość bruzdy szyjnej od spojenia łonowego świadczy o zaawansowaniu główki w kanale rodnym.

Cięcie cesarskie – zabieg chirurgiczny, polegający na rozcięciu powłok brzusznych oraz macicy i wydobyciu dziecka. Zazwyczaj wykonuje się go, gdy naturalny poród jest niemożliwy. Gdy zabieg jest planowany, przeprowadza się go w znieczuleniu. Jeśli zabieg wykonuje się w trybie ostrym (nieplanowo), najczęściej znieczula się ogólnie (narkoza).

Cukrzyca ciężarnych, cukrzyca ciążowa – każdy stan hiperglikemiczny pojawiające się u zdrowych dotąd kobiet w ciąży. Stanowi ono zagrożenie dla płodu, a ponadto u 30-45% kobiet, u których stwierdzano cukrzycę ciężarnych, w ciągu najbliższych 15 lat rozwija się cukrzyca typu 2.

Czworobok Michaelisa – obszar w kształcie czworoboku na plecach człowieka, występuje przede wszystkim u kobiet.

Dinoproston – prostaglandyna E2, należąca do grupy naturalnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Pobudza mięsień macicy, zwiększa siłę i rytmiczność jej skurczów, ułatwia rozluźnienie i rozszerzenie ujścia szyjki macicy. Biologiczny okres półtrwania dinoprostonu jest krótszy niż 1 minuta.

Doula – wykształcona i doświadczona również w swoim macierzyństwie kobieta, zapewniająca ciągłe niemedyczne, fizyczne, emocjonalne i informacyjne wsparcie dla matki i rodziny na czas ciąży, porodu i po porodzie.

Fetoskopia – biopsja tkanek płodu. Fetoskopię wykonuje się pomiędzy 18 a 20. tygodniem ciąży. Wprowadzenie fiberoendoskopu pozwala na oglądanie płodu i pobranie fragmentów tkanek, najczęściej skóry lub wątroby lub próbek krwi. Ryzyko wywołania poronienia szacuje się na ok. 5%, trwałe uszkodzenie ściany owodni połączone z wyciekiem płynu owodniowego na 4%.

Fetus in fetu – rzadka anomalia, polegająca na obecności zwapniałej, płodokształtnej masy w obrębie jamy ciała noworodka lub niemowlęcia. Fetus in fetu powstaje wskutek nierównomiernego rozdziału totipotencjalnych komórek blastocysty, i obecności inkluzji małej grupki tych komórek w obrębie bardziej dojrzałego zarodka. Jest to więc postać monozygotycznej dwuowodniowej ciąży wielopłodowej. Jest to rzadka malformacja, pod wieloma względami zbliżona do zaotrzewnowego potworniaka, ale różniąca się ukształtowaniem patologicznej masy i jej metameryczną segmentacją w obrębie osi kręgosłupa. Masa guza zazwyczaj jest otorebkowana i posiada własną szypułę naczyniową.

Główka ustalona – określenie używane w położnictwie, świadczące o tym, że głowa płodu swoim największym obwodem wstawiła się do wchodu miednicy, lub go minęła.

Catherine Hamlin – australijska ginekolog i położnik. Wraz z mężem Reginaldem Hamlinem założyła w Etiopii Szpital Addis Abeby Fistula, w którym kobiety z przetokami związanymi z porodem są leczone za darmo. Przez dziesięciolecia poświęcenia kobietom w Etiopii Catherine Hamlin zdobyła kilka nagród, w tym nagrodę Right Livelihood Award 2009.

Izba porodowa — placówka lecznictwa otwartego, w której przyjmuje się poród, przystosowana do zapewnienia opieki nad położnicą i noworodkiem w pierwszych dniach po porodzie.

Karbetocyna – organiczny związek chemiczny, syntetyczny analog oksytocyny, makrocykliczny oligopeptyd złożony z 8 aminokwasów oraz mostka opartego o kwas masłowy, który łączy grupę tiolową cysteiny z grupą aminową metylowej pochodnej tyrozyny. Antagonista receptora wazopresyny działający na receptory oksytocyny (OT), w porównaniu z którą wykazuje dłuższe działanie.

Kardiotokografia (KTG) – monitorowanie akcji serca płodu wraz z jednoczasowym zapisem czynności skurczowej mięśnia macicy. Badanie to przeprowadzane jest w ramach intensywnej opieki przedporodowej. Pozwala wcześnie wykryć sytuacje zagrożenia życia płodu.

Kraniotrakcja – operacja pomniejszająca objętość płodu, polega na zaciśnięciu przebitej czaszki za pomocą kranioklastu (cranioclasia) i wydobyciu płodu za przebitą główkę.

Krzesło porodowe – przedmiot skonstruowany w taki sposób aby pomagać kobietom w czasie porodu w zachowaniu pozycji pionowej, która sprzyja postępowi porodu. Ma ono również za zadanie zapewnić kobiecie dodatkowe wsparcie i równowagę. Występują także krzesła bez oparcia nazywane stołkiem porodowym.

Linea nigra, kresa czarna – ściemnienie kresy białej, występujące w drugim trymestrze ciąży u większości kobiet, czego przyczyną jest zwiększone wytwarzanie melaniny. W ciągu kilku miesięcy po porodzie zmiana ta zwykle zanika.

Łożysko przyrośnięte – ciężkie powikłanie ciąży polegające na częściowym przechodzeniu kosmków łożyska przez doczesną mięśniową.

Nacięcie krocza – zabieg ginekologiczno-położniczy stosowany często podczas porodu drogami natury, polegający na nacięciu nożyczkami ściany pochwy, mięśnia opuszkowo-gąbczastego i poprzecznego powierzchownego krocza, a także skóry, w celu ochrony przed samoczynnym pęknięciem krocza i urazem główki płodu. Zabieg jest wykonywany w 90% porodów szpitalnych w Ameryce Łacińskiej. W Stanach Zjednoczonych liczba wykonywanych zabiegów nacięcia krocza w przypadku porodów szpitalnych spadła w latach 1979–1997 z 56 do 31%.

Naczynia przodujące – stan, w którym naczynia płodu biegną w pobliżu lub nad wewnętrznym ujściem kanału szyjki macicy. Naczynia biegną w błonach płodowych i mogą ulec rozerwaniu w momencie pęknięcia podtrzymujących je błon płodowych.

Niedowład Erba, porażenie Erba-Duchenne'a – porażenie splotu ramiennego spowodowane urazem okołoporodowym, dotyczące korzeni C5 do C6 splotu ramiennego.

Niedowład Klumpke – porażenie splotu ramiennego spowodowane urazem okołoporodowym, dotyczące korzeni od C8 do Th1 nerwów rdzeniowych tworzących ten splot.

Oksytocyna – organiczny związek chemiczny, makrocykliczny hormon peptydowy złożony z 9 aminokwasów (nonapeptyd) spiętych mostkiem dwusiarczkowym. Dobrze rozpuszcza się w wodzie. Jest okresowo uwalnianym neuroprzekaźnikiem.

Operacje kleszczowe – operacje położnicze mające na celu ukończenie ciąży, wykorzystujące kleszcze położnicze.

Opieka perinatalna – wielodyscyplinarne działanie, którego celem jest zapewnienie opieki medycznej wraz z promocją zdrowia i postępowaniem leczniczym w okresie przedkoncepcyjnym, podczas ciąży, porodu i połogu poprzez wczesne rozpoznawanie zagrożeń dla matki i/lub dla płodu. Sprawowana jest głównie przez lekarzy specjalistów perinatologów i neonatologów oraz wykwalifikowane położne.

Perinatologia – dziedzina medycyny zajmująca się zagadnieniami z zakresu opieki perinatalnej. Obejmuje anatomię, fizjologię i diagnostykę schorzeń kobiety ciężarnej oraz płodu i noworodka.

Pęknięcie macicy – ciężkie powikłanie porodu. Dochodzi do niego samoistnie lub wskutek zabiegów położniczych. Występuje w znacznej większości przypadków u kobiet z cięciem cesarskim lub innymi operacjami w obrębie macicy w wywiadzie położniczym.

Położna – samodzielny specjalista w zakresie opieki nad kobietą w każdym okresie jej życia. Osoba posiadająca odpowiednie wykształcenie potwierdzone dyplomem ukończenia studiów wyższych oraz prawem wykonywania zawodu.

Położnicze badanie ultrasonograficzne, położnicze badanie USG jest obecnie standardem badania kobiety w ciąży. W prawidłowo przebiegającej ciąży obejmuje trzy badania:w 11.-14. tygodniu ciąży (Hbd) w 20. Hbd (±2) w 30. Hbd (±2).

Poronienie – przedwczesne zakończenie ciąży trwającej krócej niż 22 tygodnie wskutek wydalenia obumarłego zarodka lub płodu.

Poród domowy - poród, który odbywa się w domu ciężarnej przy udziale położnej posiadającej uprawnienia do odbierania porodu w takich warunkach i często przy obecności rodziny. Jest on alternatywą dla porodu szpitalnego. Kobieta podczas takiego porodu czuje się swobodniej i spokojniej niż w szpitalu.

Poród u człowieka – szereg następujących po sobie procesów mających na celu wydalenie z macicy ludzkiego płodu.

Próżniociąg, wyciągacz próżniowy (vacuum) – narzędzie używane na salach porodowych w celu skrócenia drugiego okresu porodu. Próżniociągu używa się, gdy widoczna jest już główka dziecka. Aby dziecko mogło się urodzić, zwykle potrzebne są jeszcze kilkakrotne skurcze parte, które zastępuje próżniociąg. Po takim zabiegu u dziecka występuje lekki obrzęk główki. Ciężkie powikłania u noworodka lub jego śmierć zdarza się w przypadku 0,1–3 na 1000 użyć próżniociągu. Próżniociąg położniczy był w Polsce w latach 2000-2004 przyczyną 2 spośród 136 (1,5%) zgonów matek przy porodzie, choć autorzy nie są w tej kwestii zgodni i niektórzy twierdzą, że dla matki jest to narzędzie bardzo bezpieczne i nie opisano zgonu rodzącej w związku z użyciem wyciągacza próżniowego.

Przezierność fałdu karkowego – parametr oceniany w badaniu USG płodu, odzwierciedlający obrzęk tkanki podskórnej w okolicy karkowej; jest to odległość między tkanką podskórną a skórą na wysokości karku płodu. Zwiększenie wartości NT występuje w niektórych zespołach spowodowanych aberracjami chromosomalnymi: zespole Downa, zespole Edwardsa, a zwłaszcza w zespole Turnera.

Ropiwakaina – środek znieczulenia miejscowego o długim działaniu, słabo rozpuszczalny w tłuszczach.

Rozstępy – wrzecionowate pasma, występujące najczęściej na skórze ud, brzucha, pośladków, rękach i piersi, a nawet plecach. W przypadku osób uprawiających kulturystykę lub sporty siłowe rozstępy najczęściej występują od wewnętrznej strony ramion, pod ramionami, na klatce piersiowej, barkach, wewnętrznej stronie ud. U osób, które przejawiają szybki przyrost masy mięśniowej rozstępy często występują w okolicy bicepsa. Podobnie u kobiet po zabiegu powiększania piersi, ze względu na zbyt mocne rozciągnięcie skóry mogą pojawić się rozstępy.

Sala porodowa – element szpitala położniczego, w którym prowadzone są porody. Sala porodowa zawiera łóżko porodowe i/lub fotel porodowy, kącik noworodkowy, elementy wspomagające pierwszy okres porodu np.: drabinki, worek sako, wanna z hydromasażem lub prysznic oraz kącik odpoczynkowy, np. dla partnera.

Sztuczna macica, sztuczne łono, syntetyczna macica – hipotetyczne urządzenie, które pozwala na pozaustrojową ciążę lub pozamaciczną inkubację płodu poprzez wzrost zarodka lub płodu poza organizmem matki.

Wcześniactwo – urodzenie dziecka między 22. a 37. tygodniem ciąży. Poród przed ukończeniem 22. tygodnia ciąży uznawany jest za poronienie, ze względu na skrajną niedojrzałość organizmu płodu, uniemożliwiającą samodzielne życie poza organizmem kobiety. Noworodek urodzony po 42. tygodniu ciąży uznawany jest za noworodka przenoszonego. Dokonywany jest duży postęp w kwestii opieki nad przedwcześnie urodzonym noworodkiem, ale częstość występowania wcześniactwa nie ulega zmniejszeniu.

Wielowodzie – nadmierna ilość płynu owodniowego w czasie ciąży. Wielowodzie rozpoznaje się, gdy ilość płynu w III trymestrze ciąży wynosi ponad 2000 ml albo gdy wskaźnik AFI wynosi >25.

Wypadnięcie pępowiny – rzadkie powikłanie w czasie porodu zagrażające życiu płodu. Wypadnięta pępowina jest uciskana przez płód, co powoduje zatrzymanie zaopatrzenia płodu w utlenowaną krew. W wyniku tego dochodzi do szybkiego, postępującego zagrożenia życia płodu. Występuje w 0,14–0,62% porodów. Najkorzystniejsze dla płodu jest wykonanie natychmiastowego cięcia cesarskiego, przed pełnym rozwarciem szyjki macicy. W celu zmniejszenia nacisku na pępowinę układa się rodzącą w pozycji z wysokim uniesieniem miednicy oraz powstrzymuje się część przodującą rękami badającego.

Zaśniad groniasty – niezłośliwa postać ciążowej choroby trofoblastycznej. Zaśniad groniasty powstaje w wyniku nieprawidłowego zapłodnienia komórki jajowej, która implantuje się i proliferuje w macicy. Wyróżnia się zaśniad groniasty całkowity i częściowy. W rzadkich przypadkach może rozwijać się jednocześnie zaśniad i normalny, żywy płód. W takiej sytuacji, przy zapewnieniu odpowiedniego nadzoru, często możliwe jest usunięcie zaśniadu i urodzenie dziecka.

Zator płynem owodniowym – rzadkie powikłanie ciąży. Zator płynem owodniowym jest piątą przyczyną zgonów ciężarnych.

Zespół przetoczenia krwi między płodami – powikłanie ciąży wielopłodowych jednokosmówkowych, wynikające z różnego stopnia zaburzeń hemodynamicznych polegających na przecieku pełnej krwi od jednego płodu (dawcy) do drugiego (biorcy).

Znieczulenie zewnątrzoponowe – forma znieczulenia regionalnego z grupy blokad centralnych, w której leki wywołujące przerwanie przewodnictwa nerwowego podaje się do przestrzeni zewnątrzoponowej kanału kręgowego, pomiędzy okostną wyścielającą kanał kręgowy i oponę twardą otaczającą rdzeń kręgowy.