50 Choroby układu pokarmowego

Bąblowica, echinokokoza – choroba pasożytnicza wywoływana przez tasiemce z rodzaju Echinococcus: E. granulosus i E. multilocularis, wyjątkowo E. oligarthrus i E. vogeli.

Bezoar – rzekomy kamień jelitowy, nagromadzenie niestrawionych substancji w żołądku zwierząt. Bezoary stwierdzane mogą być również u ludzi.

Biegunka, potocznie rozwolnienie – objaw kliniczny polegający na zwiększonej częstotliwości wypróżnień lub zwiększonej ilości stolca, wraz ze zmianą konsystencji na płynną lub półpłynną. Biegunce może towarzyszyć stan ogólnego osłabienia, gorączka, kurczowe bóle brzucha. Objaw ten trwający do 14 dni określany jest jako biegunka ostra, natomiast utrzymanie się objawów chorobowych ponad 4 tygodnie kwalifikuje do rozpoznania biegunki przewlekłej.

Celiakia, choroba trzewna, enteropatia z nadwrażliwości na gluten – choroba glutenozależna o charakterze autoimmunologicznym, uwarunkowana odpowiedzią immunologiczną organizmu wywołaną przez gluten i związane z nim prolaminy, występująca u osób genetycznie predysponowanych. Charakteryzuje się obecnością objawów klinicznych zależnych od glutenu, obecnością w surowicy przeciwciał specyficznych dla choroby trzewnej, HLA-DQ2 i/lub DQ8.

Pierwotne chłoniaki żołądka – rzadkie guzy, stanowiące około 2% wszystkich chłoniaków i 15% nowotworów żołądka. Żołądek jest najczęstszą lokalizacją chłoniaków w przewodzie pokarmowym i bardzo częstym miejscem lokalizacji pozawęzłowej chłoniaków.

Choroba uchyłkowa jelit – jest to szerokie spektrum objawów chorobowych związanych z obecnością w jelicie od jednego do kilkuset uchyłków. Najczęściej występują one w jelicie grubym na terenie esicy. Bardzo rzadko występują w odbytnicy. Prawie zawsze są to uchyłki nabyte. Uchyłki wrodzone występują w jelicie rzadko.

Choroba Waldmanna – rzadka choroba polegająca na poszerzeniu naczyń chłonnych jelit, powodującym przeciek chłonki do światła jelita cienkiego, odpowiedzialny za enteropatię z utratą białka, limfopenię, hipoalbuminemię i hipogammaglobulinemię. PIL jest zazwyczaj rozpoznawana przed 3. rokiem życia, ale późniejsze diagnozy również były opisywane. Częstość choroby Waldmanna nie jest oszacowana. Głównym objawem jest obustronny obrzęk kończyn dolnych. Obrzęk może być średniego stopnia lub ciężki, z objawami obrzęku uogólnionego (anasarca), obejmującego wysięk do jamy opłucnej, do jamy osierdzia i jamy otrzewnej. Towarzyszyć mu mogą objawy zmęczenia, bóle brzucha, utrata masy ciała, biegunka i niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach spowodowane zespołem złego wchłaniania. U niektórych pacjentów obrzęk kończyn dolnych ma charakter obrzęku limfatycznego i trudno go rozróżnić od prawdziwego obrzęku. Enteropatia wysiękowa może zostać potwierdzona w badaniu 24-godzinnego klirensu alfa-1-antytrypsyny. Etiologia choroby jest nieznana; rodzinne występowanie PIL jest bardzo rzadkie. Potwierdzenie rozpoznania stawiane jest na podstawie badania endoskopowego i stwierdzeniu limfangiektazji w badaniu histologicznym bioptatu. Diagnostyka różnicowa choroby Waldmanna obejmuje zaciskające zapalenie osierdzia, chłoniaka jelita, chorobę Whipple’a, chorobę Crohna, gruźlicę jelit, sarkoidozę. Chłoniaki B-komórkowe mogą współistnieć u pacjentów z pierwotnymi limfangiektazjami jelitowymi.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy (łac. morbus ulcerosus ventriculi et duodeni) – obecność wrzodów trawiennych, czyli ubytków w błonie śluzowej żołądka lub dwunastnicy. Występują one najczęściej w dwunastnicy i wtedy stwierdza się częstsze występowanie u mężczyzn. Najczęstszymi przyczynami są: zakażenie Helicobacter pylori i niesteroidowe leki przeciwzapalne. Często występującym i głównym objawem jest ból w nadbrzuszu, jednak czasem przebieg może być skąpo- lub bezobjawowy. Niekiedy objawy są niecharakterystyczne. Gastroskopia jest badaniem diagnostycznym, które ostatecznie rozstrzyga o rozpoznaniu wrzodów. W leczeniu główną rolę odgrywa leczenie zakażenia Helicobacter pylori, stosowanie leków: blokerów pompy protonowej i H2-blokerów oraz właściwa dieta, zaprzestanie palenia papierosów i unikanie leków wrzodotwórczych. W przypadku powikłań choroby (perforacja wrzodu, zwężenie odźwiernika, podejrzenie transformacji nowotworowej), a niekiedy w wypadku nieskuteczności leczenia zachowawczego stosowane jest leczenie operacyjne.

Eozynofilowe zapalenie żołądka i jelit – heterogenna grupa rzadkich chorób, charakteryzujących się nacieczeniem tkanek przewodu pokarmowego przez eozynofile. Opisane po raz pierwszy przez Kaijsera w 1937 roku. Objawy i przebieg mogą być różne w zależności od lokalizacji, a także głębokości i zaawansowania zmian w ścianie przewodu pokarmowego. Można wyróżnić typy: śluzówkowy, mięśniowy i surowicówkowy, w zależności od głębokości nacieku. Każdy odcinek przewodu pokarmowego może być zajęty, opisywano też izolowane zajęcie dróg żółciowych. Najczęściej jest to żołądek, następnie jelito cienkie i okrężnica.

Guz gastrynowy – guz neuroendokrynny, drugi co do częstości występowania typ wyspiaka trzustki po insulinoma. Zapadalność wynosi 1:1 000 000/rok. Lokalizuje się głównie w głowie trzustki i dwunastnicy. Wywodzi się z komórki G, Zwykle nie osiąga rozmiarów powyżej 1 cm. Złośliwość ocenia się na 60% przypadków. Jest najczęstszym guzem neuroendokrynnym w zespole MEN1. Guzy gastrynowe mogą wydzielać oprócz gastryny również ACTH.

Gastropatia wrotna, dawniej: gastropatia zastoinowa – schorzenie często pojawiające się w przebiegu nadciśnienia wrotnego. Powstanie krążenia obocznego powoduje zastój krwi w śluzówce żołądka, prowadzący do jej uszkodzenia. W efekcie dochodzi do przewlekłych krwawień, a często do zagrażających życiu krwotoków. Podobnym stanem, również związanym z nadciśnieniem wrotnym, są antralne poszerzenia naczyniowe.

Guz Klatskina – rak dróg żółciowych o charakterystycznej lokalizacji w okolicy wnęki wątroby.

Choroba Hirschsprunga, HSCR – rzadkie, wrodzone schorzenie unerwienia jelita, uwarunkowane genetycznie, o wieloczynnikowym, zarówno dominującym, jak i recesywnym sposobie dziedziczenia i zmiennej ekspresji. Jego istotą jest brak śródściennych zwojów nerwowych w dystalnym odcinku jelita grubego, rzadziej odcinek bezzwojowy jest dłuższy. Objawy choroby są zmienne; w obrazie klinicznym dominują zaparcia. Choroba Hirschsprunga jest częstą przyczyną niedrożności przewodu pokarmowego u noworodków. Od przedstawienia przez Haralda Hirschsprunga pierwszego opisu choroby w 1888 roku wysunięto kilka hipotez dotyczących patogenezy choroby, a w ostatnich latach zaczęto poznawać jej złożone podłoże molekularne. Techniki operacyjne wprowadzone w połowie XX wieku są ciągle udoskonalane, co przekłada się na rosnącą przeżywalność dzieci z tą chorobą i poprawienie jakości ich życia w dorosłości.

Drożdżyca, kandydoza, kandydiaza, bielnica, moniliaza – grzybicza, oportunistyczna infekcja skóry, błon śluzowych, paznokci lub rzadziej infekcja uogólniona. Choroba ta najczęściej jest wywołana drożdżakami chorobotwórczymi z rodzaju Candida. Drożdżycę rozpoznaje się głównie poprzez badania mikroskopowe i hodowlane.

Krwawienie z przewodu pokarmowego – krwawienie, w którym źródło krwawienia znajduje się w przewodzie pokarmowym. Ze względów klinicznych wyróżnia się częściej występujące krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego oraz rzadsze pochodzące z dolnego odcinka. Bogata etiologia i zależność objawów od lokalizacji miejsca krwawienia oraz jego intensywności przekłada się na dość różnorodny obraz kliniczny tego typu krwawienia. Intensywność procesu może wahać się od niemal bezobjawowego, wykrywanego jedynie metodami laboratoryjnymi przewlekłego krwawienia o niewielkiej intensywności po masywny krwotok stanowiący bezpośrednie zagrożenie życia chorego i wymagający pilnej interwencji endoskopowej lub chirurgicznej. Przy ostrym krwawieniu z górnego odcinka przewodu, najczęściej spowodowanego przez chorobę wrzodową, mogą występować krwawe wymioty, fusowate wymioty oraz smolisty stolec. Ostre krwawienie z dolnego odcinka może wiązać się ze smolistymi stolcami lub krwistymi stolcami (hematochezja). Przewlekłe krwawienie zwykle jest bezobjawowe i objawia się niedokrwistością z niedoboru żelaza lub jedynie dodatnim testem na obecność krwi utajonej w kale.

Choroba Crohna, choroba Leśniowskiego-Crohna (ChL-C) – zapalna choroba jelita o niewyjaśnionej etiologii, zaliczana do grupy nieswoistych zapaleń jelit (IBD). Opisana została po raz pierwszy przez polskiego lekarza Antoniego Leśniowskiego w 1904, a dokładniejszego opisu dostarczył Burrill Bernard Crohn ze współpracownikami w 1932. Jest to przewlekły, nieswoisty proces zapalny ściany przewodu pokarmowego; może dotyczyć każdego jego odcinka, lecz najczęściej lokalizuje się w końcowej części jelita cienkiego oraz początkowej jelita grubego.

Zespół Ladda in. pasma Ladda – wada wrodzona, charakteryzująca się obecnością u pacjentów z malrotacją jelit pasm tkanki łącznej biegnących od kątnicy do krezki powodujących niedrożność dwunastnicy.

Neutropeniczne zapalenie jelit – powikłanie neutropenii cechujące się zapaleniem, owrzodzeniem i martwicą jelita krętego, kątnicy i okrężnicy wstępującej.

Niedrożność jelit – stan, w którym dochodzi do zatrzymania fizjologicznego pasażu treści pokarmowej. Niedrożność prowadzi do rozwoju obrazu ostrego brzucha, który jest stanem zagrożenia życia chorego. Jest spowodowana przez przeszkody mechaniczne lub zaburzenia czynnościowe, w tym niedokrwienie jelit.

Nieswoiste zapalenie jelit – grupa przewlekłych chorób zapalnych przewodu pokarmowego, głównie jelita grubego lub cienkiego.

Nietolerancja laktozy, niedobór laktazy, hipolaktazja – nadwrażliwość pokarmowa powodowana niedostatecznym trawieniem laktozy, dwucukru obecnego w niektórych pokarmach mlecznych, wskutek zbyt małej aktywności laktazy.

Ostre rozdęcie okrężnicy − powikłanie m.in. wrzodziejącego zapalenia jelita grubego czy rzekomobłoniastego zapalenia jelit.

Perforacja przewodu pokarmowego – jest to uszkodzenie wszystkich warstw ściany przewodu pokarmowego prowadzące do obecności gazu lub zawartości przewodu pokarmowego poza jego światłem. Perforacja najczęściej jest spowodowana chorobą wrzodową lub przyczyną urazową, również jatrogenną. Jest to stan zagrożenia życia, wymaga szybkiej diagnostyki i leczenia, które zwykle jest operacyjne. Perforacja przewodu pokarmowego jest zaliczana do tzw. ostrego brzucha.

Zespół Peutza-Jeghersa, PJS – genetycznie uwarunkowany zespół cechujący się występowaniem plam soczewicowatych na skórze warg i palców ręki oraz na błonie śluzowej policzków, obecnością polipów hamartomatycznych w przewodzie pokarmowym i predyspozycją do nowotworów złośliwych w różnych narządach. Polipy mogą występować w każdym odcinku przewodu pokarmowego, ale najczęściej dotyczą jelita cienkiego. Ujawniają się zwykle u młodych dorosłych, u których bywają przyczyną krwawienia z przewodu pokarmowego i związanej z tym niedokrwistości, a także niedrożności i wgłobienia jelit.

Polipowatość dna żołądka – stan, w którym w żołądku stwierdza się liczne polipy. Często powstaje na tle rodzinnej polipowatości gruczolakowatej.

Przepuklina rozworu przełykowego – schorzenie przewodu pokarmowego polegające na przemieszczeniu się części żołądka z jamy brzusznej do klatki piersiowej poprzez rozwór przełykowy przepony.

Rak jelita grubego – pierwotny nowotwór złośliwy jelita grubego wywodzący się z nabłonka błony śluzowej jelita grubego. Do raka jelita grubego zaliczany jest rak okrężnicy, rak zgięcia esiczo-odbytniczego i rak odbytnicy. Klinicznie bywa dzielony na raka okrężnicy i odbytnicy. Rak kanału i brzegu odbytu jest osobną jednostką kliniczną.

Rak żołądka – pierwotny nowotwór złośliwy żołądka, wywodzący się z nabłonka błony śluzowej żołądka. Histopatologicznie gruczolakorak stanowi około 90% wszystkich nowotworów złośliwych żołądka u ludzi. Epidemiologicznie należy do najczęściej występujących nowotworów złośliwych u ludzi, stanowi piąty nowotwór złośliwy pod względem zapadalności i trzeci pod względem śmiertelności, co przekłada się na 1 000 000 nowych zachorowań i 740 000 zgonów rocznie na całym świecie.

Rodzinna polipowatość gruczolakowata – choroba genetyczna charakteryzująca się licznymi polipami gruczolakowatymi jelita grubego, powstającymi w 2. dekadzie życia. U nieleczonych chorych niemal we wszystkich przypadkach rozwija się rak jelita grubego.

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – ostra choroba biegunkowa jelita cienkiego lub grubego. Charakterystyczna dla niej jest obecność szarożółtych błon rzekomych na powierzchni błony śluzowej.

Salmonelloza, salmoneloza – jest to grupa chorób zakaźnych spowodowanych przez Gram-ujemne pałeczki Salmonella inne niż serotypy Salmonella typhi i Salmonella paratyphi odpowiedzialne z kolei za dur brzuszny. Salmonellozę wywołują głównie serotypy Salmonella enterica – Salmonella enteritidis i Salmonella typhimurium. Głównym źródłem infekcji jest żywność skażona odchodami zakażonych zwierząt, przede wszystkim są to jaja i mięso drobiowe.

Stwardniające zapalenie otrzewnej – rzadkie przewlekłe schorzenie otrzewnej, w którym poprzez odkładanie się tkanki łącznej w otrzewnej, dochodzi do tworzenia się „kokonu” otaczającego jelito.

Uchyłek Meckela, uchyłek jelita krętego – jest to wrodzony uchyłek prawdziwy jelita krętego, pozostałość przewodu żółtkowo-jelitowego.

Wgłobienie – patologiczny stan, w którym część jelita cienkiego wsuwa się teleskopowo w inną część jelita. Najczęstszym miejscem wgłobienia jest okolica kątnicy. Wgłobienie jest jedną z najczęstszych przyczyn ostrego brzucha u niemowląt.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zaliczane do grupy nieswoistych zapaleń jelit, jest przewlekłym procesem zapalnym błony śluzowej odbytu lub jelita grubego o nieustalonej dotychczas etiologii.

Wymioty krwawe – jest to wymiotowanie krwią. Krew może być świeża lub w rezultacie kontaktu z sokiem żołądkowym ulec przemianom i przybrać postać wymiotów fusowatych. Wymioty krwawe zwykle są objawem krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego, okazjonalnie mogą wiązać się z krwawieniem z dróg oddechowych.

Wypadanie odbytnicy – obwodowe pełnej grubości wgłobienie ściany odbytnicy z jej wysunięciem się poza kanał odbytowy. Historycznie uważano, że choroba jest przepukliną ześlizgową, obecnie jednak traktuje się jako wgłobienie. W przypadku wgłobienia pełnej grubości ściany odbytnicy, ale bez wysuwania się przez kanał odbytowy mówi się o wewnętrznym wypadaniu odbytnicy.

Wzdęcie, bębnica – objaw chorobowy związany z obecnością nadmiernej ilości gazów w jelitach, odczuwany przez pacjenta jako uczucie wypełnienia jelit gazem. Jest to jeden z najczęściej występujących objawów ze strony układu pokarmowego.

Zakażenia przewodu pokarmowego, nieżyt żołądkowo-jelitowy – jest to grupa chorób charakteryzująca się stanem zapalnym układu pokarmowego obejmującym zarówno żołądek jak i jelito cienkie, co prowadzi do jednoczesnego wystąpienia biegunki, wymiotów oraz bólu jamy brzusznej. Zakażenie przewodu pokarmowego nazywane jest także grypą żołądkową lub grypą jelitową, mimo że choroba nie ma nic wspólnego z grypą.

Zakłaczenie to tworzenie się w przewodzie pokarmowym kota domowego kulek sierści – pilobezoarów. Szczególnie narażone są osobniki długowłose.

Zapalenie błony śluzowej żołądka, właściwie zapalenie żołądka – stan, w którym dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej żołądka przez różne czynniki etiologiczne wywołujące reakcję zapalną.

Zapalenie wyrostka robaczkowego – ostre (OZWR) lub bardzo rzadko przewlekłe schorzenie jamy brzusznej spowodowane zapaleniem wywołanym najczęściej zatrzymaniem treści pokarmowej w wyrostku. Jest jednym z najczęstszych przyczyn ostrego bólu brzucha.

Zapalenie żołądka przerostowe – nadmierny przerost części komórek błony śluzowej żołądka prowadzący do wykształcenia się olbrzymich fałdów śluzówki zwłaszcza w obrębie dna i trzonu.

Zespół Bouvereta – rzadko występująca niedrożność przewodu pokarmowego na wysokości odźwiernika żołądka spowodowana kamieniem żółciowym zamykającym opuszkę dwunastnicy.

Zespół gumiastych pęcherzyków znamionowych – rzadki zespół, na którego obraz kliniczny składają się mnogie, bolesne i tkliwe, niebieskawej barwy naczyniaki jamiste skóry i, niekiedy, podobne zmiany naczyniowe w obrębie przewodu pokarmowego i w obrębie mózgu. Inne lokalizacje zmian mogą prowadzić do problemów natury ortopedycznej, trwałych zniekształceń stawów i kręgosłupa.

Zespół Ogilviego, ostra pseudoniedrożność okrężnicy – zespół objawów związanych z ostrym rozdęciem jelita grubego przy braku mechanicznej przeszkody powodującej jego niedrożność.

Zespół po cholecystektomii – utrzymywanie się lub też pojawienie się objawów ze strony przewodu pokarmowego po zabiegu usunięcia chirurgicznego pęcherzyka żółciowego spowodowane chorobą zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych.

Zespół złego wchłaniania – stan wynikający z nieprawidłowości w trawieniu i wchłanianiu składników odżywczych z przewodu pokarmowego.

Żylaki przełyku – są spowodowane nadciśnieniem wrotnym i przeciążeniem splotu żołądkowo-przełykowego nadmierną ilością przepływającej krwi.

Żylaki żołądka – nieprawidłowe poszerzenia żył w warstwie podśluzowej żołądka mogące być przyczyną krwawienia z przewodu pokarmowego. Żylaki żołądka klasyfikuje się według podziału Sarina, w którym wyróżnia się żylaki żołądkowo-przełykowe i izolowane żylaki żołądka. Do głównych czynników etiologicznych należy nadciśnienie wrotne powodujące żylaki żołądkowo-przełykowe oraz zakrzepica żyły śledzionowej powodująca izolowane żylaki żołądka. Klinicznie mogą przebiegać bezobjawowo i zostać przypadkowo rozpoznane podczas kontrolnej gastroskopii, ale mogą być przyczyną trudnych do opanowania potencjalnie śmiertelnych krwotoków z przewodu pokarmowego. Szacuje się, że stanowią przyczynę okołu 10–20% krwawień z żylaków u chorych z marskością wątroby. Podstawową metodą rozpoznawania jest gastroskopia, jednak czasem konieczne jest zastosowanie innych metod diagnostycznych. W leczeniu profilaktycznym znajdują zastosowanie nieselektywne beta blokery, takie jak propranolol i nadolol oraz azotany, szczególnie diazotan izosorbidu. Leczenie ostrego krwawienia z przewodu pokarmowego jest podobne do leczenia krwawienia z żylaków przełyku.