WBlastocysta – stadium rozwoju zarodkowego ssaków. Składa się z trofoblastu i węzła zarodkowego (embrioblast). Następuje po stadium rozwoju moruli. W stadium blastocysty zarodek zagnieżdża się w śluzówce macicy.
WBlastula – wczesne stadium rozwoju zarodkowego tkankowców powstałe w wyniku bruzdkowania. U większości zwierząt ma kształt pęcherzyka kulistego (celoblastula). Jego ściana (blastoderma) jest zbudowana z jednej lub kilku warstw komórek otaczających jamę blastuli (blastocel), wypełnioną płynem. U organizmów z bruzdkowaniem tarczkowym blastula ma postać płaskiej tarczki, zw. tarczą zarodkową lub dyskoblastulą, leżącej ponad masą żółtka; blastula ssaków łożyskowych (blastocysta) ma kształt pęcherzyka, którego ścianę tworzy jedna warstwa komórek (trofoblast). Do światła blastocysty zwiesza się węzeł zarodkowy, z którego tworzy się właściwy zarodek.
WBłona stekowa – błona pokrywająca zarodkową kloakę podczas rozwoju zarodkowego.
WBruzdkowanie, segmentacja – pierwszy etap rozwoju zarodkowego zwierząt tkankowych; seria mitotycznych podziałów zapłodnionej komórki jajowej na coraz mniejsze komórki — blastomery; w wyniku bruzdkowania powstaje morula, a następnie blastula. W czasie bruzdkowania ani masa, ani objętość, ani zasadniczy kształt zarodka nie ulegają zmianie. Przebieg bruzdkowania jest charakterystyczny i stały dla danej grupy zwierząt. Termin bruzdkowanie, wprowadzony 1824 przez J.L. Prévosta i J.B.A. Dumasa, pochodzi od bruzd widocznych na powierzchni dzielącego się zarodka.
WCewa nerwowa, cewka nerwowa – zawiązek układu nerwowego powstający ponad zawiązkiem struny grzbietowej, wzdłuż linii środkowej zarodków strunowców w procesie neurulacji. Zapadające się do wnętrza gastruli komórki grzbietowej ektodermy tworzą rynienkę, a następnie ślepo zakończoną z obu końców rurkowatą strukturę stopniowo przykrywaną ektodermą. U wyżej uorganizowanych strunowców cewka nerwowa rozwija się w mózgowie i rdzeń kręgowy.
WCewa sercowa – najwcześniejsze stadium w rozwoju zarodkowym serca. Tworzą ją, zgodnie z kierunkiem przepływu krwi, zatoka żylna, pierwotny przedsionek serca, pierwotna komora serca, opuszka serca i pień tętniczy. Powstaje głównie z mezodermy trzewnej.
WChalaza – struktura występująca w jajach zwierząt i zalążkach roślin.U zwierzątChalazy zwane też sznurami, skrętkami i powrózkami białkowymi są przymocowane z jednej strony do błony żółtkowej otaczającej żółtko, z drugiej do błony pergaminowej otaczającej białko. Znajdują się po obu stronach żółtka w osi jaja i służą do umocowania komórki jajowej w stałym położeniu.U roślinChalaza zwana też osadką to słabo wyodrębniona zwykle od wnętrza zalążka jego część nasadowa, z której wyrastają dwie lub jedna osłonki (integumenty).
WChorioallantois — unaczyniona błona biologiczna występująca w jajach niektórych owodniowców, jak ptaki czy gady. Tworzy się poprzez fuzję warstw mezodermalnych dwóch innych struktur rozwojowych: omoczni i kosmówki. W przypadku łożyskowców struktury te tworzą łożysko.
WCiałko żółte – efekt przekształceń pęcherzyka jajnikowego, który funkcjonuje jako gruczoł dokrewny. Powstaje po uwolnieniu oocytu II rzędu w miejscu pękniętego pęcherzyka jajnikowego. Główną rolę w wytwarzaniu ciałka żółtego odgrywają komórki warstwy ziarnistej. Proces przemiany pęcherzyka jajnikowego w ciałko żółte nazywany jest luteinizacją. Ciałko żółte produkuje progesteron, hormon przygotowujący błonę śluzową macicy do przyjęcia zarodka powstałego z zapłodnionej komórki jajowej i umożliwienia jego rozwoju. W późniejszym etapie ciąży funkcję wytwarzania progesteronu u człowieka, całkowicie przejmuje łożysko. Gdy nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte po 10-12 dniach zaczyna zanikać wskutek działania leukocytów oraz fibroblastów odkładających w ciałku żółtym kolagen. Proces ten nosi nazwę luteolizy. W jego wyniku ciałko żółte przekształca się w ciałko żółte miesiączkowe, a następnie w ciałko białawe. Doprowadza to do gwałtownego spadku poziomu progesteronu. Natomiast gdy komórka jajowa zostanie zapłodniona, ciałko żółte rozrasta się i tworzy ciałko żółte ciążowe.
WCytogamia – fuzja cytoplazm komórek np. podczas zapłodnienia.
WGastrulacja – faza w rozwoju zarodka zwierząt, następująca po bruzdkowaniu. W wyniku gastrulacji powstaje gastrula. W procesie gastrulacji dochodzi do zgrupowania komórek pełniących podobne funkcje w organizmie.
WGrzebień nerwowy – multipotencjalne komórki neuroektodermy, zdolne do migracji, z których rozwija się wiele komórek dorosłego organizmu. Nazywane niekiedy czwartym listkiem zarodkowym. Występują u kręgowców i w ograniczonym stopniu u osłonic.
WKieszonka przysadki, kieszonka Rathkego – w embriogenezie, uchyłek gardzieli powstający naprzeciwko błony policzkowo-gardłowej. Uchyłek w miarę wzrostu zarodka traci łączność z gardzielą i daje początek przedniemu płatowi przysadki mózgowej. Przednia ściana kieszonki proliferuje wypełniając kieszonkę i tworząc pars distalis i pars tuberalis gruczołu, z części tylnej wywodzi się pars intermedia. U niektórych organizmów proliferujaca ściana przednia kieszonki nie wypełnia jej całkowicie, pozostawiając szczelinę, tzw. szczelinę Rathkego. Z torbielowatych pozostałości kieszonki może u człowieka rozwinąć się łagodny nowotwór, czaszkogardlak (craniopharyngioma).
WKieszonki skrzelowe – w embriogenezie kręgowców, parzyste zachyłki wytworzone przez endodermalną wyściółkę pierwotnego gardła, układające się między łukami skrzelowymi.
WKomórka jajowa, jajo – gameta żeńska u zwierząt i roślin. Cytoplazma komórki jajowej jest nazywana ooplazmą.
WMetameryzacja wtórna kręgosłupa – proces tworzenia się kręgów w trakcie rozwoju embrionalnego, podczas którego pojedynczy kręg powstaje z dwóch różnych zawiązków.
WMezenchyma, tkanka mezenchymatyczna – tkanka łączna zarodkowa. Występuje tylko w okresie zarodkowym. Z niej powstają wszystkie rodzaje tkanek łącznych, tkanka kostna, tkanka chrzęstna, tkanka mięśniowa. Jej gwiaździste komórki mają charakter totipotencjalny. Galaretowata substancja podstawowa tkanki łącznej zarodkowej pozbawiona jest włókien.
WMorula – stadium rozwoju zarodka następujące po bruzdkowaniu całkowitym a przed rozpoczęciem blastulacji. Poprzedza stadium blastuli.
WNeurulacja – proces mający miejsce podczas rozwoju embrionalnego (zarodkowego) kręgowców, zachodzący w stadium neuruli i polegający na wytworzeniu cewy nerwowej. Występuje po gastrulacji.
WOkres prenatalny - okres od powstania zygoty do narodzin. Dzieli się na trzy okresy:okres zygoty - od poczęcia do czasu zagnieżdżenia (implantacji) zygoty w ścianie macicy, 3-4 dzień ciąży, okres zarodkowy (embrionalny) - do czasu wytworzenia łożyska, 5-10 tydzień ciąży, okres płodowy (fetalny) - do porodu, 11-40 tydzień ciąży.
WOospora [gr. oón ‘jajo’ + spóros ‘nasienie] – otoczona grubą ścianą komórkową zygota. Powstaje w wyniku oogamii, ma diploidalną liczbę chromosomów i pełni funkcję przetrwalnika, który po okresie spoczynku lub po przetrwaniu niekorzystnych warunków życiowych może kiełkować. Występuje np. u grzybopodobnych lęgniowców (Oomycota)/
WPartenogeneza, dzieworództwo – odmiana rozmnażania traktowana najczęściej jako płciowa pomimo braku zapłodnienia, polegająca na rozwoju osobników potomnych z komórki jajowej bez udziału plemnika. W botanice jest rodzajem apomiksji, utraty zdolności do rozmnażania płciowego – amfimiksji.
WPęcherzyk żółtkowy, woreczek żółtkowy – błona płodowa otaczająca żółtko zarodka. Podczas rozwoju zarodek zużywa żółtko, więc pęcherzyk zmniejsza się i zostaje wcielony do pępowiny.
WPlemnia, anterydium – haploidalny organ rozmnażania (gametangium), w którym wytwarzane są plemniki. Występuje w wielu grupach systematycznych roślin, grzybów i glonów nie zaliczanych do roślin. Plemnia może być jednokomórkowa lub wielokomórkowa.
WPłód – w embriologii, zarodek ssaków od chwili zakończenia się okresu zarodkowego do chwili urodzenia. Ludzki zarodek osiąga stadium płodu w 11. tygodniu ciąży i rozpoczyna okres płodowy. U płodu można rozpoznać cechy morfologiczne dla danego gatunku. Rozwinęły się już najważniejsze układy narządów i płód przybrał wygląd zewnętrzny zbliżony do wyglądu noworodka.
WPoronienie – przedwczesne zakończenie ciąży trwającej krócej niż 22 tygodnie wskutek wydalenia obumarłego zarodka lub płodu.
WPrzewody Wolffa, także jako przewody śródnercza lub przewody pranercza – moczowody pierwotne pełniące funkcje wyprowadzania moczu u samic bezowodniowców, a u samców z wyjątkiem kręgoustych i ryb kostnoszkieletowych również funkcje nasieniowodów.
WRodnia, archegonium – wielokomórkowe gametangium żeńskie mszaków, paprotników, nasiennych.
WSomity – segmentalne jednostki przyosiowej mezodermy grzbietowej zarodków kręgowców, rozwijające się w procesie somitogenezy symetrycznie po obu stronach cewy nerwowej i struny grzbietowej. Somity przekształcają się w dermatomy, miotomy i sklerotomy.
WSyncytiotrofoblasty to wielojądrowe komórki łożyska. U człowieka pojawiają się 7 dnia od zapłodnienia. Syncytiotrofoblasty stanowią zewnętrzną część trofoblastu i mają zdolność inwazji ściany macicy. Syncytiotrofoblasty są najbardziej zewnętrznie położoną płodową składową łożyska (syntrofoblast) i znacznie zwiększają powierzchnię wymiany składników odżywczych między matką a płodem.
WTrofoblast – warstwa zewnętrznych komórek błony płodowej (kosmówki), wyodrębniająca się u ssaków we wczesnym stadium rozwojowym zarodka, odpowiedzialna za tworzenie się łożyska oraz transportowane przez nie substancje odżywcze.
WWęzeł zarodkowy- jedna z dwóch kategorii komórek blastocysty obok trofoblastu. Składa się z pluripotencjalnych komórek macierzystych, które dadzą początek wszystkim komórkom organizmu i znajduje się pod trofoblastem.
WWieniec promienisty – komórki folikularne otaczające oocyt w stadium pęcherzyka Graafa. Powstają w czasie tworzenia się jamy pęcherzyka jako subpopulacja komórek warstwy ziarnistej.
WWitelogeneza – gromadzenie i formowanie się substancji zapasowych (żółtka) w komórce jajowej.
WZapłodnienie, fertylizacja – połączenie się komórek rozrodczych (gamet), w wyniku czego powstaje nowa komórka – nazywana zygotą. Sam proces połączenia gamet określany jest również terminem syngamia. W przypadku, gdy w procesie uczestniczą niezróżnicowane komórki rozrodcze proces taki określa się mianem izogamii, a w przypadku ich zróżnicowania – anizogamią. W trakcie zapłodnienia dochodzi do połączenia zawartości komórek rozrodczych, zwykle obejmujący zachodzący równocześnie proces zlania się jąder komórkowych (kariogamia) i cytoplazmy (plazmogamia). Wyjątkiem są grzyby wyższe, u których kariogamia jest odsunięta w czasie i powstające w wyniku zapłodnienia komórki potomne tworzą dikarion. Łączące się w procesie zapłodnienia gamety pochodzić mogą z tego samego organizmu (samozapłodnienie) lub z różnych organizmów. Organizmy potomne powstawać mogą z gamet niezapłodnionych co określane jest mianem apomiksji, u zwierząt reprezentowanej przez dzieworództwo.
WZapłodnienie pozaustrojowe, zapłodnienie in vitro – laboratoryjna metoda zapłodnienia polegająca na połączeniu komórki jajowej i plemnika poza żeńskim układem rozrodczym. Zaliczana do technik rozrodu wspomaganego medycznie i metod leczenia niepłodności. W USA blisko 100% wspomaganych rozrodów dokonuje się przy użyciu zapłodnienia in vitro.
WZarodek lub z greckiego embrion (ἔμβρυον) – osobnik roślinny lub zwierzęcy we wczesnym etapie rozwoju zwanym okresem zarodkowym. Okres ten zaczyna się podziałem zygoty i u różnych organizmów kończy w różnym czasie. Zarodek występuje u zwierząt wielokomórkowych produkujących gamety, a więc począwszy od niektórych gąbek i jamochłonów, natomiast o zarodku wśród roślin mówimy począwszy od paprotników.
WZarodkowe komórki macierzyste, embrionalne komórki macierzyste, pierwotne komórki zarodkowe – komórki mogące dać początek każdej tkance. Komórki macierzyste pięciodniowego zarodka mogą rozwinąć się w dowolny typ komórek i zastąpić te uszkodzone, których organizm nie jest w stanie odtworzyć.
WZygota – komórka powstała w wyniku zapłodnienia, czyli połączenia gamety męskiej z gametą żeńską. W rezultacie powstaje komórka diploidalna, której materiał genetyczny pochodzi w połowie od ojca, w połowie od matki. Powstała w ten sposób zygota ulega dalszym podziałom mitotycznym.
WŻółtko, deutoplazma – substancja zapasowa w komórce jajowej, stanowiąca materiał budulcowy i odżywczy dla rozwijającego się zarodka. Jest lepkim, gęstym płynem z zawieszonymi, mikroskopowej wielkości, ziarenkami, płytkami lub kulkami. Składa się m.in. z: białek (witellogenin), węglowodanów, lipidów, soli mineralnych oraz niektórych witamin. Powstaje w procesie witelogenezy.