36 Oko

Blaszka graniczna przednia rogówki, inaczej błona Bowmana – licząc od przodu ku tyłowi, druga warstwa rogówki.

Blaszka graniczna tylna rogówki, inaczej: blaszka graniczna wewnętrzna rogówki, błona Descemeta – cienka, jednolita, luźno przylegająca do istoty właściwej rogówki błonka, patrząc od zewnątrz jest czwartą powłoką rogówki. Urazy rogówki nie są rzadkie, ale jeśli podczas urazu zostanie uszkodzona błona Descemeta, to taki uraz jest nieodwracalny.

Błona naczyniowa – środkowa warstwa ściany gałki ocznej znajdująca się pomiędzy błoną zewnętrzną (włóknistą) a błoną wewnętrzną (siatkówką).

Rodopsyna – organiczny związek chemiczny, światłoczuły barwnik występujący w narządzie wzroku głowonogów, stawonogów i kręgowców. Składa się z białka – opsyny, które wiązaniem kowalencyjnym łączy się z kofaktorem 11-cis-retinalem (retinenem), pełniącym funkcję chromoforu. Wiązanie łączy ε-aminową grupę lizyny w pozycji 296 łańcucha białkowego z grupą aldehydową retinalu. Żaden inny stereoizomer retinalu, z wyjątkiem 9-cis, nie wykazuje takiej właściwości łączenia się z opsyną.

Czopki – światłoczułe receptory (fotoreceptory) siatkówki oka, które zawierają specyficzne błonowe białka receptorowe, absorbujące światło w różnych zakresach długości fali. Czopki umożliwiają widzenie kolorów przy dobrym oświetleniu, czyli widzenie fotopowe. Wrażliwość wzroku pogarsza się przy zbyt intensywnym świetle.

Dołek środkowy siatkówki oka lub dołek środkowy – małe zagłębienie w centrum plamki żółtej siatkówki. Występuje w oku wielu kręgowców, m.in. u wielu ssaków i ptaków. Dołek leży dokładnie w osi poziomej oka, u człowieka około 3,5 mm od brzegu tarczy nerwu wzrokowego. Obraz przedmiotu, na którym fiksujemy wzrok jest rzutowany właśnie na dołek środkowy. Jest to obszar najostrzejszego widzenia, pokrywający jednak zaledwie 2о kąta wzrokowego.

Ewolucja widzenia barwnego – rozwinięcie się widzenia barwnego na drodze ewolucji. Widzenie barwne stanowi bezpośrednią adaptację modalności wzroku. Pozwala na rozróżnianie światła o różnych długościach fal.

Irydologia – dział medycyny alternatywnej, zajmujący się kompleksową oceną stanu zdrowia na podstawie wyglądu tęczówki.

Istota właściwa rogówki – tkanka środkowa rogówki, stanowiąca ok. 90% jej grubości. Składa się z włókien kolagenowych, stałych komórek rogówki oraz komórek wędrujących.

Izolacja pigmentowa – otaczająca omatidium warstwa komórek zawierających substancje barwiące. Pełni funkcję ekranującą, ułatwia adaptację oka do warunków oświetlenia. Na wysokości stożka krystalicznego tworzą ją komórki rogówkotwórcze i boczne komórki przesłonowe, a na wysokości siatkówki – komórki wzrokowe (siatkówkowe).

Kanaliki łzowe – rozpoczynają się punktami łzowymi leżącymi na brodawkach łzowych. Punkty łzowe prowadzą do górnego i dolnego kanalika łzowego, które w swym końcowym przebiegu uchodzą do woreczka łzowego osobno bądź poprzez wspólny przewód.

Łza, ciecz łzowa – substancja nawilżająca, oczyszczająca, zabezpieczająca powierzchnię rogówki i spojówki oka. Składa się głównie z wody, niewielkiej ilości soli oraz białek, w tym substancji bakteriobójczych. Przezroczysta ciecz łzowa produkowana jest przez gruczoły łzowe. Rozprowadzanie jej odbywa się podczas mrugania powiekami. Występujący w normalnych warunkach nadmiar cieczy łzowej w sposób niezauważalny doprowadzany jest do jamy nosowej kanalikami łzowymi w powiekach.

Nabłonek barwnikowy tęczówki – tkanka nabłonkowa pokrywająca tylną powierzchnię tęczówki. Jest to jedna z czterech struktur anatomicznych, na które dzieli się tęczówkę. Prócz nabłonka barwnikowego są to mięśnie zwieracz źrenicy oraz jej rozwieracz, zrąb tęczówki, jak też blaszka brzeżna przednia tęczówki.

Oczy złożone, oczy mozaikowe, oczy fasetkowe – rodzaj oczu występujący u owadów, wijów i niektórych skorupiaków. Składają się z ułożonych w charakterystyczny wzór mozaikowy omatidiów, z których każdy posiada własną rogówkę, aparat dioptryczny, komórki barwnikowe i receptory i odbiera tylko wąski wycinek pola widzenia. Daje to obraz mozaikowy, który zostaje przetworzony w układzie nerwowym. Oko złożone dostrzega intensywność światła i jego zmiany, ale nie umożliwia ostrego widzenia kształtów. Pole widzenia oczu złożonych jest bardzo szerokie i może dochodzić nawet do 360°. Oczy stawonogów dają im możliwość dostrzegania szerszej gamy barw, np. pszczoły widzą ultrafiolet, a także rozróżniają polaryzację światła. Ułatwia im to orientację przy pochmurnym niebie.

Oko – receptorowy narząd zmysłu wzroku. Najprostsze oko ma tylko zdolność wykrywania pewnego zakresu promieniowania elektromagnetycznego; bardziej skomplikowane jest w stanie dostarczyć informacji o kierunku padania światła, jego intensywności oraz kształtach obiektów.

Oko głowonogów – parzysty, osadzony na głowie, narząd wzroku o budowie przystosowanej do środowiska, w którym żyją głowonogi – drapieżniki ekosystemów morskich. Oczy w gromadzie głowonogów reprezentują dwa różne stopnie zorganizowania – od prymitywnych u łodzików do ewolucyjnie zaawansowanych u dwuskrzelnych.

Oko naupliusowe – pojedyncze oko proste występujące u skorupiaków. Powstaje ze środkowej części grzbietowej warstwy ektodermy, dlatego jest homologiczne przyoczkom owadów i ostrogonów oraz oczom kikutnic. Oko naupliusowe występuje u wszystkich głównych grup skorupiaków – łącznie u około 2/3 wszystkich gatunków. Jest obecne u larw, osobników dorosłych lub w obu przypadkach. Niekiedy różnicuje się w bardziej złożone narządy, może również występować wraz z oczami złożonymi. Typowe oko naupliusowe jest zbudowane z trzech ciasno ułożonych przyoczek, obejmujących pigmentowane naczynie wypełnione komórkami receptorowymi.

Omatidium, fasetka – podstawowy element budowy oka złożonego. Ma kształt wydłużonego stożka. Zbudowane jest z przejrzystej rogówki pochodzenia oskórkowego, aparatu dioptrycznego, aparatu receptorycznego i izolacji pigmentowej.

Pierścień twardówkowy, bądź pierścień sklerotyczny – okrągła struktura kostna występująca w gałkach ocznych kręgowców, z wyjątkiem ssaków i krokodyli. Może być zbudowana z pojedynczej kości, lub z większej ilości segmentów. Wzmacnia ona gałkę oczną i nadaje jej kształt, zwłaszcza u organizmów, u których nie jest ona naturalnie kulista. Pierścienie twardówkowe są obecne w szkieletach zwierząt kopalnych, takich jak dinozaury, lecz z racji swej delikatnej budowy często się nie zachowują.

Plamka ślepa – obszar siatkówki oka kręgowców, w którym nerw wzrokowy opuszcza gałkę oczną i biegnie w stronę mózgu. Jest całkowicie pozbawiony fotoreceptorów, jest więc niewrażliwy na światło.

Plamka żółta – miejsce na siatkówce oka niektórych kręgowców o największej rozdzielczości widzenia związanej z największym zagęszczeniem czopków. U pozostałych kręgowców plamki tej nie spotyka się, a jej odpowiednikiem jest plamka (macula) lub pole środkowe. W centrum plamki żółtej zazwyczaj znajduje się zagłębienie zwane dołeczkiem (foveola).

Pręciki – światłoczułe receptory (fotoreceptory) na siatkówce oka, odpowiadające za postrzeganie kształtów i ruchu.

Rodopsyna – organiczny związek chemiczny, światłoczuły barwnik występujący w narządzie wzroku głowonogów, stawonogów i kręgowców. Składa się z białka – opsyny, które wiązaniem kowalencyjnym łączy się z kofaktorem 11-cis-retinalem (retinenem), pełniącym funkcję chromoforu. Wiązanie łączy ε-aminową grupę lizyny w pozycji 296 łańcucha białkowego z grupą aldehydową retinalu. Żaden inny stereoizomer retinalu, z wyjątkiem 9-cis, nie wykazuje takiej właściwości łączenia się z opsyną.

Rąbek rogówki – wąski, przejściowy pas o szerokości około 1 mm znajdujący się na granicy pomiędzy rogówką z jednej strony, a spojówką i twardówką z drugiej strony. W obrębie rąbka rogówki pojawiają się naczynia włosowate tworząc przybrzeżny pierścień naczyniowy.

Rodopsyna – organiczny związek chemiczny, światłoczuły barwnik występujący w narządzie wzroku głowonogów, stawonogów i kręgowców. Składa się z białka – opsyny, które wiązaniem kowalencyjnym łączy się z kofaktorem 11-cis-retinalem (retinenem), pełniącym funkcję chromoforu. Wiązanie łączy ε-aminową grupę lizyny w pozycji 296 łańcucha białkowego z grupą aldehydową retinalu. Żaden inny stereoizomer retinalu, z wyjątkiem 9-cis, nie wykazuje takiej właściwości łączenia się z opsyną.

Rogówka – wypukła zewnętrzna warstwa gałki ocznej w jej przedniej części. Ludzka rogówka ma ok. 11,5 mm średnicy i grubość 0,5-0,6 mm w środkowej części oraz 0,6-0,8 mm w części obwodowej. Za rogówką znajduje się ciecz wodnista, a za nią soczewka. Rogówka nie jest unaczyniona, naczynia upośledzałyby jej przezierność. Odżywia się dzięki dyfuzji – przez łzy i ciecz wodnistą gałki ocznej, a także dzięki neurotrofinom dostarczanym przez unerwienie rogówki. Posiada dużo zakończeń bólowych, włókien bezrdzennych.

Siatkówka – część oka, która jest elementem odbierającym bodźce wzrokowe. Jest specyficznej budowy błoną znajdującą się wewnątrz gałki ocznej, na jej tylnej powierzchni. Znajdują się w niej 3 z 4 neuronów drogi wzrokowej. Siatkówka charakteryzuje się największą konsumpcją tlenu na jednostkę masy tkanki w organizmie człowieka.

Soczewka – część oka, przezroczysty, elastyczny narząd ogniskujący promienie świetlne tak, by tworzyły obraz odwrócony i pomniejszony na siatkówce. Soczewka nie jest unaczyniona ani unerwiona.

Śródbłonek komory przedniej – inaczej nabłonek tylny – pojedyncza warstwa komórek posiadających kształt sześcioboków o jasnej cytoplazmie i okrągłym jądrze komórkowym, wyściełająca blaszkę graniczną tylną rogówki.

Tęczówka – element budowy oka, nieprzezroczysta tarczka stanowiąca przednią część błony naczyniowej. W centrum zawiera otwór zwany źrenicą. Na przedniej powierzchni widać regularnie ułożone wyniosłości oraz wgłębienia. Na jej tylnej powierzchni obecne są fałdy tęczówki.

Torebka Tenona – cienka błona łącznotkankowa obejmująca gałkę oczną w części środkowej i tylnej. Stanowi rodzaj panewki pomiędzy gałką oczną a tkanką tłuszczową oczodołu. W okolicy nerwu wzrokowego zrasta się z twardówką, od przodu przechodzi w tkankę łączną podspojówkową. Między twardówką a pochewką gałki znajduje się przestrzeń nadtwardówkowa. Nazwa tej struktury anatomicznej upamiętnia francuskiego chirurga Jacques'a-René Tenona.

Twardówka (białkówka) – gruba, biała warstwa ochronna, nadająca kształt gałce ocznej, otaczająca oko od strony oczodołu, w przedniej części gałki ocznej przechodzi w rogówkę. W części tylnej, w miejscu gdzie twardówka przechodzi w pochewkę nerwu wzrokowego, grubość jej jest największa i wynosi 1,3 mm. W części przedniej jest najcieńsza i jej grubość równa się 0,3 mm. Twardówka jest słabo unaczyniona i mało czuła. U ssaków zbudowana jest z tkanki łącznej włóknistej; u pozostałych kręgowców zawiera również elementy chrząstki i tkanki kostnej.

Warstwa barwnikowa siatkówki, część barwnikowa siatkówki – jedna z warstw siatkówki oka. U ludzi wyróżnia się 10 warstw siatkówki, rozpoznawanych za pomocą mikroskopu optycznego, a warstwa barwnikowa jest z nich najbardziej zewnętrzna.

Worek spojówkowy to szczelinowata potencjalna przestrzeń znajdująca się między spojówką powiek a spojówką gałki ocznej. W warunkach prawidłowych obie spojówki przylegają do siebie wskutek nawilżenia ich łzami, jednakże w stanach chorobowych może nagromadzić się tamże np. wydzielina ropna lub znajdować się ciało obce.

Wyrostek rzęskowy – jeden z szeregu fałdów połączonych za pomocą więzadeł, na których zamocowana jest soczewka.

Źrenica – otwór występujący przed soczewką, odpowiedzialny za ilość światła padającego na siatkówkę. Chroni wnętrze gałki ocznej przed nadmierną ilością oświetlenia.