30 Diabetologia

Aglikozuria – stan, w którym w moczu pacjenta nie stwierdza się obecności glukozy.

Alergia insulinowa – stan humoralnej nadwrażliwości na hormon insulinę objawiający się występowaniem nieswoistych objawów uczulenia po jej wstrzyknięciu. Sama w sobie insulina rzadko jest przyczyną uczulenia. Zazwyczaj za jego wystąpienie odpowiedzialne są:białkowe zanieczyszczenia w nieoczyszczonej lub słabo oczyszczonej insulinie substancje dodawane do hormonu, mające przedłużyć jego działanie środki odkażające

Amiotrofia cukrzycowa, proksymalna neuropatia cukrzycowa – rzadki zespół chorobowy zaliczany do niesymetrycznych powikłań neurologicznych cukrzycy, występujący u pacjentów w podeszłym wieku. Przejawia się on niedowładem i zanikiem proksymalnych mięśni kończyn dolnych, w wyniku czego następuje ich osłabienie, związane często z bólem podczas ruchu. Chory na amiotrofię cukrzycową często nie jest w stanie sam wejść na schody.

1,5-Anhydroglucitol, 1,5-AG – organiczny związek chemiczny z grupy deoksymonosacharydów. Należy do najpowszechniej występujących we krwi związków ze swojej grupy. Pochodzi głównie z pożywienia, a w niewielkim tylko stopniu jest wytwarzany w organizmie w procesach endogennej biosyntezy.

Antagonisty insuliny – grupa organicznych związków chemicznych, hormonów zwierzęcych o działaniu przeciwstawnym (antagonistycznym) do insuliny. Mają one zasadniczy wpływ na metabolizm węglowodanów, lipidów oraz białek. Mechanizm tego antagonistycznego oddziaływania jest różny i zależny od głównego kierunku działania poszczególnych hormonów.

Antagonisty receptora angiotensyny II, sartany, ARB (z ang. angiotensin receptor blockers) – grupa leków stosowanych w terapii nadciśnienia tętniczego, o wspólnym mechanizmie działania polegającym na blokowaniu receptora angiotensynowego typu 1 (AT1).

Cukrzyca – grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny wydzielanej przez komórki beta trzustki. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Ze względu na przyczynę i przebieg choroby, można wyróżnić: cukrzycę typu 1, typu 2, cukrzycę ciężarnych i inne, rzadziej występujące typy.

Cukrzyca ciężarnych, cukrzyca ciążowa – każdy stan hiperglikemiczny pojawiające się u zdrowych dotąd kobiet w ciąży. Stanowi ono zagrożenie dla płodu, a ponadto u 30-45% kobiet, u których stwierdzano cukrzycę ciężarnych, w ciągu najbliższych 15 lat rozwija się cukrzyca typu 2.

Cukrzyca typu 2, in. cukrzyca insulinoniezależna lub cukrzyca wieku dorosłego – choroba metaboliczna charakteryzująca się wysokim stężeniem glukozy we krwi oraz opornością na insulinę i względnym niedoborem insuliny. Odróżnia się tym od cukrzycy typu 1, która jest spowodowana rzeczywistym brakiem insuliny na skutek uszkodzenia wysp Langerhansa w trzustce. Klasycznymi objawami cukrzycy są nadmierne pragnienie, częstomocz oraz nadmierne zwiększenie łaknienia. Cukrzyca typu 2 stanowi około 90% przypadków cukrzycy, a pozostałe 10% stanowią głównie przypadki cukrzycy typu 1 oraz cukrzycy ciężarnych. Otyłość jest uważana za główną przyczynę cukrzycy typu 2 wśród osób z genetycznymi uwarunkowaniami do rozwoju tej choroby.

Cukrzyca typu 1, in. cukrzyca insulinozależna – jedna z etiopatogenetycznych postaci cukrzycy. U jej podłoża choroby leży przewlekły, autoimmunologiczny proces chorobowy prowadzący do powolnego zniszczenia produkujących insulinę komórek β wysp trzustkowych i w następstwie tego do utraty zdolności jej wydzielania. Choroba leczona jest, poprzez podawanie przez cały okres życia pacjenta, insuliny o krótkim czasie działania do spożywanych w ciągu dnia posiłków, a także insulinę o długo działającym, bezszczytowym analogu – tzw. bazę, która podawana jest raz na dobę. Leczenie wymaga od pacjenta kilkukrotnych podskórnych wstrzyknięć leku w roztworze, a także systematycznego, wielokrotnego oznaczania poziomu glukozy we krwi. Jest to model funkcjonalnej intensywnej insulinoterapii, niezbędnej do normalnego funkcjonowania chorego.

Cukrzyca steroidowa – zaburzenia metabolizmu węglowodanów, występujące w chorobie i zespole Cushinga (hiperkortyzolemii), a czasem także w trakcie leczenia hormonami glikokortykosteroidowymi.

Cukrzyca typu 1, in. cukrzyca insulinozależna – jedna z etiopatogenetycznych postaci cukrzycy. U jej podłoża choroby leży przewlekły, autoimmunologiczny proces chorobowy prowadzący do powolnego zniszczenia produkujących insulinę komórek β wysp trzustkowych i w następstwie tego do utraty zdolności jej wydzielania. Choroba leczona jest, poprzez podawanie przez cały okres życia pacjenta, insuliny o krótkim czasie działania do spożywanych w ciągu dnia posiłków, a także insulinę o długo działającym, bezszczytowym analogu – tzw. bazę, która podawana jest raz na dobę. Leczenie wymaga od pacjenta kilkukrotnych podskórnych wstrzyknięć leku w roztworze, a także systematycznego, wielokrotnego oznaczania poziomu glukozy we krwi. Jest to model funkcjonalnej intensywnej insulinoterapii, niezbędnej do normalnego funkcjonowania chorego.

Cukrzyca typu 2, in. cukrzyca insulinoniezależna lub cukrzyca wieku dorosłego – choroba metaboliczna charakteryzująca się wysokim stężeniem glukozy we krwi oraz opornością na insulinę i względnym niedoborem insuliny. Odróżnia się tym od cukrzycy typu 1, która jest spowodowana rzeczywistym brakiem insuliny na skutek uszkodzenia wysp Langerhansa w trzustce. Klasycznymi objawami cukrzycy są nadmierne pragnienie, częstomocz oraz nadmierne zwiększenie łaknienia. Cukrzyca typu 2 stanowi około 90% przypadków cukrzycy, a pozostałe 10% stanowią głównie przypadki cukrzycy typu 1 oraz cukrzycy ciężarnych. Otyłość jest uważana za główną przyczynę cukrzycy typu 2 wśród osób z genetycznymi uwarunkowaniami do rozwoju tej choroby.

Cukrzyca typu MODY – grupa rzadkich i uwarunkowanych genetycznie postaci cukrzycy, których objawy pojawiają się u osób w wieku 15-35 lat, a ich przebieg kliniczny jest zbliżony do cukrzycy typu 2. W przeciwieństwie do typu 1, który zawsze wymaga przyjmowania insuliny, chorzy z MODY często mogą przyjmować leki doustne. Stanowią 1–5% wszystkich przypadków cukrzycy.

Cukrzycowa choroba nerek, nefropatia cukrzycowa, zespół Kimmelstiela-Wilsona – niezapalna glomerulopatia wtórna będąca czynnościowym i strukturalnym uszkodzeniem miąższu nerek spowodowanym przewlekłą hiperglikemią w przebiegu cukrzycy. W krajach rozwiniętych cukrzycowa choroba nerek jest najczęstszą przyczyną przewlekłej schyłkowej choroby nerek (ESRD).

Glukometr – medyczne, przenośne urządzenie diagnostyczne służące do pomiaru i bieżącego odczytu poziomu glukozy we krwi włośniczkowej, pobieranej zwykle z opuszków palców lub płatków uszu.

Hiperglikemia – wzrost stężenia glukozy we krwi powyżej górnej granicy normy, której prawidłowe stężenie na czczo wynosi 3,9–5,5 mmol/l (70–99 mg/dl). Hiperglikemia stresowa związana z ostrymi stanami chorobowymi jest różnie definiowana, część autorów przyjmuje, że jest to stężenie glukozy przekraczające 200 mg/dl (11,1 mmol/l) bez wcześniejszej cukrzycy, a inni przyjmują stężenie glukozy przekraczające 140 mg/dl przy hemoglobinie glikowanej <6,5 mmol/l.

Hipoglikemia, inaczej niedocukrzenie – stan, w którym ilość glukozy we krwi spada poniżej 3,9 mmol/l (70 mg/dl). Hipoglikemię rozpoznaje się przy obniżeniu stężenia glukozy we krwi poniżej 3,9 mmol/l, niezależnie od występowania objawów klinicznych, które u części osób, zwłaszcza chorujących od wielu lat na cukrzycę typu 1, mogą pojawiać się dopiero przy niższych wartościach glikemii. Pełnoobjawowa hipoglikemia występuje zwykle przy stężeniu poniżej 2,2 mmol/l (40 mg/dl) jednak pierwsze objawy rozpoczynają się zazwyczaj przy stężeniu poniżej 3,0 mmol/l (54 mg/dl) – klinicznie istotna hipoglikemia. Hipoglikemia może być przyczyną śmierci.

Kwasica ketonowa – stan organizmu, w którym w celu produkcji energii następuje spalanie tłuszczów zamiast glukozy w wyniku czego dochodzi do nadmiernej produkcji ketonów wywołujących kwasicę metaboliczną (nieoddechową).

Pen – automatyczny wstrzykiwacz insuliny z wbudowaną skalą. Jego nazwa wywodzi się od jego kształtu i powszechnie przyjęła się w języku polskim.

Peptyd C – peptyd składający się z ok. 31 reszt aminokwasowych, część cząsteczki proinsuliny łącząca łańcuchy A i B insuliny. Peptyd C jest wycinany podczas uwalniania insuliny z trzustki i razem z nią dostaje się do krwiobiegu. Powstaje w związku z tym w stosunku 1:1 z cząsteczkami insuliny.

Pompa insulinowa – urządzenie do ciągłego podawania insuliny, ułatwiające kontrolę leczenia cukrzycy i poprawiające jakość życia chorego.

Proinsulina – peptyd, nieaktywny prekursor insuliny. Proinsulina powstaje w trzustce, w komórkach β wysepek Langerhansa. Gen zlokalizowany na krótszym ramieniu chromosomu 11 koduje powstawanie prekursorowego peptydu preproinsuliny, liczącego u człowieka 110 aminokwasów. Preproinsulina zawiera fragment sygnałowy złożony z 24 aminokwasów, który w retikulum endoplazmatycznym pod wpływem odpowiedniej proteazy zostaje odcięty i w ten sposób powstaje proinsulina.

Receptor insuliny – błonowa glikoproteina o własnościach receptorowej kinazy tyrozynowej, która jest aktywowana przez cząsteczkę insuliny.

Retinopatia cukrzycowa – uszkodzenie naczyń krwionośnych siatkówki oka pojawiające się w przebiegu cukrzycy, zaliczane do mikroangiopatii cukrzycowej. Zmiany te rozwijają się wprost proporcjonalnie do czasu trwania choroby oraz jej typu. Po 20 latach cukrzycy stwierdza się u prawie wszystkich chorych na cukrzycę typu 1 oraz u 60% osób chorych na cukrzycę typu 2. Podstawowe znaczenie w patogenezie mają hiperglikemia i nadciśnienie tętnicze. Istotne są procesy prowadzące do nasilenia stresu oksydacyjnego i nadmierne wytwarzanie czynników wzrostu.

Antagonisty receptora angiotensyny II, sartany, ARB (z ang. angiotensin receptor blockers) – grupa leków stosowanych w terapii nadciśnienia tętniczego, o wspólnym mechanizmie działania polegającym na blokowaniu receptora angiotensynowego typu 1 (AT1).

Stopa cukrzycowa − zespół specyficznych przypadłości dotykających stopę. Jest powikłaniem cukrzycy. Występuje u 6-10% pacjentów z cukrzycą. Nieleczona, prowadzi do nieodwracalnych deformacji i martwic stopy, co często kończy się amputacją.

Światowy Dzień Cukrzycy – międzynarodowe święto, obchodzone corocznie 14 listopada, w rocznicę urodzin odkrywcy insuliny, Fredericka Bantinga, ustanowione przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną w 1991 roku, w 70. rocznicę odkrycia hormonu (1921).

Wymiennik węglowodanowy - to jednostka używana w diabetologii, określająca 10 gramów węglowodanów przyswajalnych. Równoważna definicja wymiennika węglowodanowego, stosowana w Polsce, określa 1 wymiennik węglowodanowy jako 40 kcal/167 kJ.