26 Gruczoły

Gruczoł – struktura występująca u zwierząt wyspecjalizowana w wydzielaniu. Mogą być to pojedyncze komórki gruczołowe i wyodrębniony narząd.

Grasica – gruczoł, będący narządem wchodzącym w skład układu limfatycznego.

Gruczoł apokrynowy – cechuje się tym, że wydzielina takiego gruczołu gromadzi się w szczytowej części komórki, która odrywa się i dostaje do światła odcinka wydzielniczego. Przy tym sposobie wydzielana część komórki zostaje zniszczona, przy czym z pozostałej części komórki następuje odnowa powstałego ubytku, po czym może rozpocząć się nowy cykl wydzielniczy. Przykładem gruczołu apokrynowego jest gruczoł mlekowy, gruczoł potowy wonny.

Gruczoł łzowy – – owalny, wielkości około 20 na 12 mm gruczoł, leżący w przednio-górnym kącie oczodołu, w zagłębieniu zwanym dołem gruczołu łzowego . Dzieli się na dwie części:część górną – oczodołową część dolną – powiekową

Gruczoły mlekowe – zazwyczaj parzyste gruczoły charakterystyczne dla gromady ssaków, wydzielające mleko, które jest pokarmem dla młodych. Są również nazywane sutkami, jednak niektóre zwierzęta mają gruczoły mlekowe niebędące sutkami: u ssaków niższych oraz stekowców (prassaków) mleko wydzielane jest przez gruczoł w konkretnych miejscach bezpośrednio na skórę samicy.

Gruczoł Nasonowa – gruczoł egzokrynowy znajdujący się pod 6 i 7 tergitem odwłoka niektórych owadów, m.in. robotnic pszczoły miodnej.

Gruczoły potowe – gruczoły cewkowate ssaków. Uchodzą wprost na powierzchni ciała lub do mieszka włosowego. Ich wydzieliną jest pot, który jest bezbarwny lub zabarwiony. Gruczoły te są silnie zredukowane u ssaków drapieżnych. Gruczoły potowe wydzielają pot, który poza wodą zawiera zbędne związki powstałe w procesie przemian metabolicznych. Pot jest płynem o odczynie kwaśnym, złożonym głównie z wody (98%); ponadto zawiera on ok. 0,8% roztworu fizjologicznego chlorku sodu oraz niewielką ilość mocznika, kwasu moczowego i amoniaku.

Gruczoły Bowmana – gruczoły zlokalizowane w blaszce właściwej błony śluzowej nabłonka węchowego. Są zbudowane z komórek posiadających duże pęcherzyki wydzielnicze. Produkowana przez nie wydzielina zawierająca immunoglobulinę A oraz laktoferynę i lizozym pokrywa nabłonek węchowy i chroni ośrodkowy układ nerwowy przed przedostawaniem się toksyn i patogenów, a także ułatwia odbiór bodźców węchowych poprzez przenoszenie wonnych cząsteczek i ich kumulowanie w pobliżu receptora, dzięki białku OBP, które prawdopodobnie również wchodzi w skład wydzieliny tych gruczołów. Inne badania wykazują, że OBP nie jest produkowane przez te gruczoły.

Gruczoły przedsionkowe mniejsze, gruczoły przycewkowe, gruczoły Skenego – leżące wewnątrz warg sromowych mniejszych gruczoły wytwarzające rodzaj ejakulatu.

Gruczoły przedsionkowe większe, gruczoły Bartholina – leżące wewnątrz warg sromowych mniejszych gruczoły wytwarzające śluzową wydzielinę.

Jajnik – gonada występująca u samic większości zwierząt.

Jądro – gonada występująca u samców większości zwierząt.

Nadnercze, gruczoł nadnerczowy – parzysty, niewielki gruczoł wydzielania wewnętrznego położony zaotrzewnowo na górnym biegunie nerki.

Podwzgórze – część podkorowa mózgowia zaliczana do międzymózgowia. Podwzgórze składa się z wielu jąder spełniających szereg istotnych funkcji.

Przysadka mózgowa, przysadka – gruczoł dokrewny występujący u wszystkich kręgowców, wywodzący się z ektodermy, którego funkcją jest wytwarzanie i wydzielanie hormonów.

Przytarczyce, gruczoły przytarczyczne – małe gruczoły wewnątrzwydzielnicze znajdujące się na szyi, które uczestniczą w regulowaniu gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu.

Rdzeń nadnercza – centralna część nadnercza, zbudowana z brył i beleczek nabłonkowych łączących się w sieć, w oczkach której biegną zatokowe naczynia włosowate i żylne.

Szyszynka – jeden z gruczołów wydzielania wewnętrznego, leżący pomiędzy wzgórkami górnymi blaszki pokrywy. Gruczoł znajduje się w zagłębieniu, pod blaszką czworaczą, kontaktując się z kresomózgowiem szypułą szyszynki. Ma stosunkowo niewielkie rozmiary – długość 5–8 mm, a szerokość 3–5 mm.

Śledziona – narząd występujący u kręgowców. U człowieka jest największym narządem limfatycznym.

Ślinianka lub gruczoł ślinowy – merokrynowy gruczoł wydzielania zewnętrznego (egzokrynowy), wytwarzający ślinę. Elementami wydzielniczymi dużych gruczołów ślinowych są cewki i pęcherzyki. Na przewody wyprowadzające składają się: przewody śródzrazikowe, przewody międzyzrazikowe oraz przewody wyprowadzające.

Tarczyca, gruczoł tarczowy – nieparzysty gruczoł wydzielania wewnętrznego występujący u kręgowców. Wytwarza hormony trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) i kalcytoninę, wpływając na metabolizm i gospodarkę wapniowo-fosforową organizmu.

Tarczyca człowieka, gruczoł tarczowy – gruczoł dokrewny występujący w organizmie m.in. człowieka rozumnego.

Trzustka – narząd gruczołowy kręgowców, przy czym trzustka wyspowa występuje też u innych strunowców. Przybiera rozmaite formy u różnych taksonów. Może być zwartym narządem lub być rozproszona wśród innych tkanek. Powstaje z trzech zawiązków w nabłonku jelita, przy czym u ssaków jeden zanika. Składa się z dwóch rodzajów tkanek: pęcherzykowej i wyspowej. Pęcherzyki trzustkowe są gruczołami zewnątrzwydzielniczymi produkującymi wiele enzymów trawiennych, rozkładających różne rodzaje pokarmu. Łączą się one z wydzielinami ścian uchodzących do jelita przewodów wyprowadzających, tworząc sok trzustkowy. Wysepki trzustkowe są rozproszone lub tworzą odrębny narząd. Wyróżnia się w nich 5 rodzajów komórek. Pełnią funkcję gruczołów dokrewnych, wydzielając m.in. hormony: insulinę, somatostatynę, a u żuchwowców też glukagon.

Trzustka – narząd gruczołowy położony w górnej części jamy brzusznej. Ma nieregularny, wydłużony i spłaszczony w wymiarze grzbietowo-brzusznym kształt. Wymiar podłużny w rzucie poprzecznym porównywany do kształtu młotka lub haczyka. W rzucie czołowym kształt przypomina literę S. U osoby żywej jest szaroróżowa, a na zwłokach szarobiała. Budowa zrazikowa dobrze zaznacza się na powierzchni gruczołu i nadaje mu wygląd guzkowaty. Na powierzchni trzustki może gromadzić się tkanka tłuszczowa, która wygładza jej powierzchnię i nadaje zabarwienie bardziej żółtawe. Miąższ narządu jest spoisty i miękki. Pod względem funkcjonalnym trzustka składa się z części wewnątrzwydzielniczej i zewnątrzwydzielniczej.

Wątroba – wielofunkcyjny gruczoł obecny u wszystkich kręgowców, a także u niektórych innych zwierząt. Stanowi część układu pokarmowego położoną wewnątrzotrzewnowo. U większości zwierząt dzieli się na dwa płaty. U człowieka jej masa wynosi ok. 1500–1700 g u dorosłego mężczyzny, a u kobiety 1300–1500 g. Masa przyżyciowa jest o 500–800 g wyższa, ze względu na zawartą w niej krew. U świń wątroba osiąga masę 1,2–2 kg, u koni i bydła 4,5–5,5 kg.

Wysepki Langerhansa, wyspy Langerhansa, wyspy trzustkowe, wysepki trzustkowe – jeden z gruczołów wydzielania wewnętrznego, w postaci skupisk komórek występujących i rozrzuconych w miąższu trzustki, głównie w obrębie jej ogona. Stanowią one od 1% do 3% masy całego organu. Człowiek ma od 1 do 2 mln takich komórek, które wydzielają hormony regulujące węglowodanową przemianę materii organizmu.