35 Tkanki roślinne

Tkanki roślinne – zespoły komórek o podobnej budowie, określonych czynnościach i wspólnym pochodzeniu występujące u roślin. Niektóre tkanki tworzone są przez zespoły komórek jednego typu, są to tkanki jednorodne lub proste. Większość tkanek roślinnych składa się z komórek kilku typów, są to tkanki niejednorodne lub złożone.

Bielmo (endosperm) – di- lub tri- lub pentaploidalna tkanka miękiszowa w nasionach roślin okrytonasiennych powstająca w trakcie procesu podwójnego zapłodnienia po połączeniu jednego z jąder plemnikowych z wtórnym jądrem woreczka zalążkowego. Cytoplazmę pierwszej komórki bielma stanowi pozostałość woreczka zalążkowego po utworzeniu i oddzieleniu się błonami komórki jajowej, synergid i antypod. U roślin jednoliściennych bielmo jest głównym źródłem substancji pokarmowych w dojrzałym nasieniu. U roślin dwuliściennych bielmo zostaje zużyte przez rozwijający się zarodek, który następnie wykorzystuje substancje pokarmowe w liścieniach.

Dermatogen, protoderma – część merystemu wierzchołkowego (apikalnego), najbardziej zewnętrzna warstwa komórek tuniki otaczającej korpus stożka wzrostu. Na szczycie pędu jest nieosłonięta, podczas gdy na szczycie korzenia okryta jest czapeczką. Protoderma w miarę rozwoju daje początek skórce. Protoderma początkowo jest jednolita, jednak niektóre jej komórki po nierównych podziałach mogą stać się trichoblastami, czyli komórkami ryzodermy o mniejszym rozmiarze niż sąsiednie, większej gęstości i przechodzącymi szereg endomitoz, czyli podziałów chromosomów wewnątrz kariolemmy, bez podziału jądra i komórki. Trichoblasty następnie przekształcają się we włośniki.

Drewnienie (lignifikacja) – biologiczny proces inkrustacji ściany komórkowej drzewnikiem (ligniną), dzięki czemu ściana komórkowa uzyskuje sztywność utrzymującą się nawet po obumarciu zawartości komórki. Dzięki wysyceniu ligniną wzrasta nie tylko wytrzymałość mechaniczna ściany komórkowej, lecz także odporność na działanie mikroorganizmów i zdolność do pęcznienia.

Drewno bielaste, biel – rodzaj drewna, które w pniu drzewa przewodzi wodę z solami mineralnymi oraz gromadzi substancje zapasowe. W młodych gałęziach i pniach wszystkie komórki ksylemu pełnią funkcje przewodzącą. W starszych pniach część drewna przekształca się w drewno twardzielowe. Wskutek zaimpregnowania ścian komórkowych substancjami twardzielowymi i zamknięcia dróg przewodzenia przez wcistki, drewno przestaje pełnić funkcję przewodzącą i magazynującą.

Drewno twardzielowe, twardziel – rodzaj ksylemu występujący w pniach starszych drzew, który utracił zdolność do przewodzenia wody. Komórki drewna twardzielowego spełniają jedynie funkcję mechaniczną. Wskutek zaimpregnowania ścian komórkowych substancjami twardzielowymi i zamknięcia dróg przewodzenia, funkcja drewna ogranicza się do mechanicznego podtrzymywania rośliny. Utrata zdolności przewodzenia wody wiąże się również z wrastaniem komórek miękiszowych do wnętrza naczyń, co prowadzi do powstania tak zwanych wcistków. Twardziel powstaje w wewnętrznych partiach pni, starszych gałęzi i korzeni u niektórych gatunków drzew i krzewów w procesie twardzielowania.

Drewno wtórne – tkanka roślin naczyniowych powstająca w wyniku przyrostu wtórnego z kambium. Ma budowę analogiczną do metaksylemu. Odkładanie drewna wtórnego u roślin zdrewniałych strefy klimatu umiarkowanego jest zróżnicowane sezonowo – trwa od wiosny do jesieni, przy czym wiosną powstaje drewno wczesne, a latem drewno późne. Ich zróżnicowanie jest wyraźnie widoczne na przekrojach jako słoje przyrostu rocznego.

Epiderma, skórka – w szerokim znaczeniu jest to tkanka roślinna okrywająca, obejmująca zarówno powierzchniową warstwę komórek pędu, jak i korzenia.

Galas, cecydium, galasówka – w szerszym ujęciu do utworów galasowych zaliczane są patologiczne narośla powstałe w wyniku rozrostu tkanki roślinnej na liściach, łodydze lub korzeniach. Szczególnym utworem są galasy wytwarzane u roślin zaatakowanych przez owady – galasówki. Galasy to także brodawki korzeniowe oraz struktury określane jako czarcie miotły. Powstawanie galasów może być indukowane przez wirusy, bakterie, grzyby, nicienie, roztocza lub owady. Ponadto mianem galasów określa się wyrośla na koralowcach wywoływane przez niektóre kraby z rodziny Cryptochiridae.

Histogen – warstwa komórek w merystemie wierzchołkowym korzenia. Zwykle wyróżniane są trzy warstwy: plerom, peryblem i dermatogen. Każda z warstw różnicuje się w określone tkanki stałe. U niektórych roślin wyróżniany jest czwarty histogen, nazywany kaliptrogenem. Jest on obecny na przykład u roślin z rodzajów Pistia lub Hydrocharis. Teoria histogenów została sformułowana przez Johannesa von Hansteina w XIX wieku.

Kalus, kallus, merystem przyranny – tkanka roślinna powstająca w miejscu zranienia rośliny najczęściej z okolicznych komórek tkanki miękiszowej. Jest to amorficzna masa komórek mająca zwykle postać białego nalotu. Komórki tworzone przez te merystemy powodują stopniowe zabliźnianie się i zarastanie ran. Komórki kallusa są zwykle większe od komórek tkanki macierzystej.

Kambium – wtórna tkanka twórcza, występująca w postaci pokładu komórek merystematycznych między łykiem a drewnem, u roślin mających przyrost wtórny – nagonasiennych i dwuliściennych. Jest to tzw. merystem boczny, wykształcający się w łodygach, korzeniach, a niekiedy także w liściach. Komórki kambium wiązkowego, występujące między drewnem a łykiem, łączą się we wspólny pokład z komórkami kambium międzywiązkowego. Podziały komórek kambium prowadzą do powstania drewna i łyka wtórnego.

Kolenchyma (zwarcica) – tkanka roślinna wzmacniająca złożona z komórek żywych, elastycznych i wydłużonych, otoczonych niezdrewniałą celulozowo-pektynową ścianą. Komórki mogą zawierać chloroplasty, chociaż nie należą do tkanek asymilacyjnych. W ścianie komórkowej występują zwykle nierównomierne zgrubienia. Zwykle komórki kolenchymy ściśle do siebie przylegają. Pomimo znacznej grubości ściany komórkowe kolenchymy pozostają elastyczne, co umożliwia wzrost rośliny na długość. Czasem w skład ściany komórkowej wchodzi oprócz celulozy protopektyna, zdolna do pęcznienia.

Kora – w botanice nazwa tkanek w zewnętrznych partiach korzenia lub łodygi:kora pierwotna, korek, kora wtórna – wszystkie tkanki znajdujące się na zewnątrz od kambium, potoczna nazwa martwicy korkowej.

Korpus – element stożka wzrostu u okrytozalążkowych. W skład korpusu wchodzą komórka inicjalna oraz jej pochodne. Komórki te znajdują się pod warstwą zewnętrzną określaną nazwą tunika. Komórki korpusu są duże i tworzą nieregularny układ. Dzielą się zarówno peryklinalnie, jak i antyklinalnie. Korpus wraz z tuniką tworzą tkankę protomerystemu.

Łyko, in. floem – żywa tkanka roślinna niejednorodna, wchodząca w skład zespołu tkanek przewodzących, pełniących funkcję przewodzącą w roślinach naczyniowych. Łyko przewodzi produkty fotosyntezy, czyli związki organiczne.

Mezofil – tkanka roślinna występująca w blaszce liściowej, między górną a dolną epidermą. W jej skład wchodzi głównie miękisz asymilacyjny (chlorenchyma). U wielu roślin dwuliściennych mezofil jest zróżnicowany na miękisz gąbczasty, położony na dolnej stronie liścia i miękisz palisadowy, występujący pod górną epidermą.

Miękisz, tkanka miękiszowa, parenchyma – jednorodna tkanka roślinna, która wypełnia znaczną część organizmów roślin. Zbudowana z żywych, zwykle dużych i cienkościennych komórek, o ścianach celulozowych, rzadko drewniejących, z dużą wakuolą otoczoną cytoplazmą. Protoplast jest mało wyspecjalizowany. Charakterystyczną cechą miękiszu jest występowanie przestworów międzykomórkowych. Komórki miękiszu zachowują zdolność do podziałów i odróżnicowania, dzięki czemu odgrywają istotną rolę w zjawiskach regeneracyjnych.

Miękisz asymilacyjny, miękisz zieleniowy, chlorenchyma – tkanka roślinna, wyspecjalizowany miękisz, złożony z komórek zawierających liczne soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą. Zachodzi w nim proces fotosyntezy. Występuje głównie w liściach i młodych łodygach.

Miękisz gąbczasty – rodzaj miękiszu asymilacyjnego, komórki są luźno ułożone, zawierają chloroplasty. Pomiędzy komórkami występują szczególnie duże przestwory międzykomórkowe tworzące obszerne komory powietrzne określane też jamami oddechowymi. Komórki miękiszu gąbczastego są równowymiarowe lub mają nieregularny kształt. Chloroplasty występują mniej licznie niż w miękiszu palisadowym.

Miękisz palisadowy – rodzaj miękiszu asymilacyjnego, występuje w liściach roślin okrytonasiennych dwuliściennych zaraz pod epidermą górną. Komórki mają wydłużony kształt i są ustawione prostopadle do powierzchni liścia. Komórki z licznymi chloroplastami intensywnie przeprowadzają fotosyntezę. Komórki miękiszu palisadowego u wielu roślin mają odmienny kształt. Rozpowszechnione są komórki palisadowe palczaste, z palczastymi rozgałęzieniami na końcach. Takie komórki występują na przykład w liściach bzu czarnego.

Miękisz powietrzny, aerenchyma, tkanka powietrzna – jedna z odmian tkanki miękiszowej, która charakteryzuje się dużymi przestworami międzykomórkowymi, wypełnionymi powietrzem. Tkanka powstaje najczęściej w wyniku działalności fellogenu. Może być także efektem przekształcenia kory pierwotnej, a niekiedy drewna.

Miękisz spichrzowy – jedna z tkanek roślinnych, miękiszowych. Magazynuje, gromadzi materiały zapasowe lub wodę. Komórki miękiszu magazynujące substancje pokarmowe najczęściej mają cienkie ściany komórkowe. Wyjątkiem są komórki odkładające hemicelulozę. Rolę tkanki spichrzowej może spełniać miękisz łodygi, korzeniach, nasion oraz owoców. W łodydze i korzeniu materiały zapasowe gromadzone są w miękiszu kory pierwotnej, promieni łykodrzewnych, a także miękisz drzewny i miękisz łykowy. Tkanka spichrzowa jest szczególnie dobrze rozwinięta w korzeniach. Na przykład u roślin z rodzaju Robinia może stanowić do 60% objętości tego organu. W pniu objętość tkanki spichrzowej dochodzi do 40%. Miękisz gromadzący wodę jest szczególną odmianą miękiszu spichrzowego nazywaną miękiszem wodnym. Komórki miękiszu wodnego mają duże wakuole, w których magazynowana jest woda. Wszystkie elementy magazynujące substancje zapasowe i wodę określane są jako układ spichrzowy.

Miękisz wieloramienny – rodzaj miękiszu asymilacyjnego występującego głównie u roślin nagonasiennych.

Peryblem – środkowa warstwa komórek w merystemie wierzchołkowym korzenia. Warstwa ta przekształca się w korę pierwotną, a u jednoliściennych także w ryzodermę. Peryblem jest jednym z histogenów, czyli warstw dających początek tkankom roślinnym. Teoria histogenów została sformułowana przez Johannesa von Hansteina w XIX.

Peryderma, korkowica – wtórna tkanka okrywająca występująca u roślin wieloletnich powstająca na powierzchni łodyg i korzeni, w trakcie przyrostu na grubość. Peryderma składa się z 3 warstw tkanek, pełniących odmienne funkcje. Peryderma zastępuje tkanki pierwotne. Właściwą funkcję ochronną pełni w perydermie korek, czyli tkanka zbudowana z martwych komórek o ścianach wysyconych suberyną. Korek powstaje dzięki działalności miazgi korkorodnej – fellogenu.

Promień drzewny – wstęgowate zespoły komórek rozmieszczone promieniście na przekroju poprzecznym łodygi. Składają się głównie z tkanki miękiszowej.

Ryzoderma, epiblema, skórka korzenia – pierwotna tkanka okrywająca korzenie. Występuje w młodych partiach korzeni. Główną funkcją ryzodermy jest podbieranie wody i soli mineralnych z gleby, a także w niewielkim stopniu wymiana gazowa.

Sklereidy, komórki kamienne – jedna z form tkanki wzmacniającej – sklerenchymy, występująca w postaci komórek o bardzo zróżnicowanych kształtach: równowymiarowym, podłużnym, nieregularnie rozgałęzionym.

Sklerenchyma (twardzica) – tkanka wzmacniająca roślin. Dojrzałe komórki sklerenchymatyczne mają mocno zgrubiałe i na ogół silnie zdrewniałe ściany wtórne, inkrustowane ligniną, z licznymi jamkami. W czasie rozwoju tych komórek ich protoplasty najczęściej zamierają i zanikają – są to więc komórki martwe. Tkanka składa się przeważnie z komórek prozenchymatycznych (podłużnych). Funkcją sklerenchymy jest przede wszystkim nadawanie sztywności poszczególnym częściom rośliny. W rozwoju powstają z merystemów pierwotnych lub wtórnych.

Tkanka przewodząca, tkanka łykodrzewna – ogólna nazwa tkanek roślinnych, których funkcją jest transportowanie substancji. Tkanki przewodzące tworzą układ przewodzący. Układ ten składa się z drewna transportującego wodę wraz z rozpuszczonymi solami mineralnymi oraz łyka transportującego związki organiczne. W skład tkanek przewodzących wchodzą cewki, naczynia oraz rurki sitowe. Komórkom tym towarzyszą inne pełniące funkcje pomocnicze. Razem te zespoły komórek tworzą wiązki przewodzące, biegnące wzdłuż korzeni, łodyg i liści. Z korzeni transportowana jest woda z rozpuszczonymi w niej solami mineralnymi. Z liści asymilacyjnych przenoszone są substancje organiczne.

Tkanka transfuzyjna, tkanka przetokowa – tkanka roślinna występująca w liściach roślin nagonasiennych. Tkanka składa się z komórek miękiszowych i martwych komórek przewodzących z licznymi jamkami lejkowatymi. Funkcją tkanki jest zapewnienie transportu substancji pomiędzy mezofilem a wiązką przewodzącą.

Tkanka twórcza, merystem – tkanka roślinna, składająca się z komórek o cienkich ścianach z centralnie położonym dużym jądrem komórkowym i niewielkimi wakuolami. Komórki te są zdolne do regularnych podziałów komórkowych, a powstające w wyniku podziałów komórki potomne różnicują się tworząc tkanki stałe. Nazwa „merystem” pochodzi od greckiego słowa meristos – mogący się dzielić.

Tkanka wzmacniająca – ogólna nazwa tkanek roślinnych, zapewniających roślinom odporność na zginanie, rozciąganie oraz umożliwiających zachowanie kształtu organom. Tkanki wzmacniające są przystosowane do obciążeń mechanicznych występujących w środowisku lądowym. Ich komórki mają zgrubiałe ściany, a ich odpowiednie rozmieszczenie w roślinie gwarantuje wytrzymałość na czynniki dynamiczne, a także statyczne. Tkanki wzmacniające tworzą układ wzmacniający.

Wiązki przewodzące, wiązki łykodrzewne, wiązki sitowo-naczyniowe – pasma tkanki przewodzącej u roślin naczyniowych, składające się z łyka i drewna. Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści. Łyko składa się z żywych komórek, jego zadaniem jest przewodzenie asymilatów od organów asymilujących do całej rośliny. Drewno składa się z komórek martwych i przewodzi wodne roztwory soli mineralnych od korzenia do liści, pełni ponadto funkcje wzmacniające.